Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023

Giorgio Fontana: Aan ons vooraf

door Inge Lanslots

Wanneer in Italië in een gesprek ‘caporetto’ valt, dan weet iedereen meteen dat er verwezen wordt naar een verpletterende nederlaag. Het woord verwijst naar de Slag bij Caporetto (24/10-12/11/1917) waarbij de Italianen verslagen werden door de Oostenrijks-Hongaarse troepen die werden bijgestaan door de Duitse. Het is precies die nederlaag aan het Italiaanse front (nu ligt Caporetto in Slovenië) die de aanleiding vormt voor Giorgio Fontana’s tweede roman, Aan ons vooraf. In het incipit lees je namelijk hoe Caporetto de jonge voetsoldaat Maurizio Sartori ertoe aanzet om te deserteren uit het Italiaanse leger. Maurizio is moegestreden. Hij weet allang niet meer waarom er oorlog wordt gevoerd en besluit dat hij voldoende zinloos geweld en leed heeft gezien. Hij vindt onderdak op een boerderij in Friuli, waar hij zich zo onzichtbaar mogelijk maakt, tenzij voor de zestienjarige dochter Nadia. Hun korte dagelijkse gesprekken leiden al snel tot meer. Wanneer Nadia zwanger raakt, vlucht Maurizio opnieuw, maar Nadia’s vader grijpt in en dwingt Maurizio om zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Samen krijgen Maurizio en Nadia drie kinderen, waarvan de jongste, Domenico, als krijgsgevangene zal sterven in een gevangenenkamp in Algerije. De eerste twee, Gabriele en Renzo, worden vader en grootvader. In Aan ons vooraf volgt de lezer de geschiedenis van dus wel vier generaties Sartori’s, die in de knappe vertaling van Jan van der Haar zo’n 800 pagina’s bestrijkt.  

Het label ‘familiesaga’ klinkt niet meteen aanlokkelijk, maar volgens Italiaanse critici, blaast Fontana samen met een handvol andere auteurs, onder wie de welbekende Marcello Fois, het wat verouderde genre nieuw leven in. In navolging van de onlangs overleden Tsjechische auteur Milan Kundera zoomt de nog jonge Fontana (1981) in op de individuele levens en niet zozeer op de familie als geheel. Maurizio is een rusteloos ‘blondje’ – zo noemt Nadia hem liefkozend, die niet goed weet hoe lief te hebben noch te communiceren. Zijn échte oorlog lijkt pas aan te vangen na de Groote Oorlog. Die rusteloosheid verbindt ook zijn mannelijke nazaten die Friuli achter zich willen laten. De tweede generatie wijkt dan ook uit naar de periferie van Milaan. Daar zal zijn tweede zoon Renzo zich uiten via zijn daden, terwijl, de eerstgeborene Gabriele, op een kleine crisis na, het leven alleen maar ervaart via woorden. Gabriele’s zoon trekt naar het buitenland en zal zich dan weer uitdrukken via fotografie, Renzo’s kleinzoon zal in Ierland belanden en na een omweg via de filosofie striptekenaar worden (op pagina’s 676-7 brengt Fontana de rede en de negende kunst op een hilarische wijze samen wanneer hij een cheddar etende bever tekent op de titelpagina van Wittgensteins Tractatus). De meeste vrouwelijke personages lijken dan weer wat beter gewapend tegen het leven, te beginnen met Nadia, iets wat ook de Italiaanse critici niet ontgaan is bij de oorspronkelijke publicatie in 2020. Zonder stamboom zou het enigszins verwarrend zijn alle vrouwelijke personages op te sommen, maar ik vermeld er hier twee. Zo is  Renzo’s dochter Diana, een talentvolle zangeres, die zich in haar te korte leven moedig zal outen. Letizia is Nadia’s achterkleindochter, het enige vrouwelijke personage dat het zichtbaar moeilijker heeft. Letizia slaagt er echter wel in om in het laatste en elfde deel de verschillende generaties te verbinden.
 
Voor die ‘ontknoping’ volgt de lezer niet alleen die vier generaties die ondanks hun omzwervingen Friuli met zich meedragen, maar ook meer dan 100 jaar van Italiës recente geschiedenis. Let wel: Aan ons vooraf is geen historische roman. Fontana koos er bewust voor om de geschiedenis vanuit de marge te bekijken of die feiten te belichten die vaak tussen de plooien van de geschiedschrijving dreigen te vallen. Domenico’s krijgsgevangenschap in Algerije illustreert perfect dat laatste, terwijl de voor Italië lange en complexe 68-beweging wordt belicht vanuit de anarchistische groeperingen – de ontvoering van en de moord op Aldo Moro komt maar heel even ter sprake. De lezer krijgt een originele kijk op de Italiaanse geschiedenis mee, die mede door de heldere noten van vertaler Van der Haar geduid wordt.
 
Ondanks het stoffige label van familiesaga leest Aan ons vooraf erg vlot weg. Fontana, die de meest uiteenlopende literaire leermeesters citeert, las zich nochtans gedurende vijf jaar in en schaafde vervolgens vijf jaar aan de opbouw en formulering. Het is wellicht die zin voor precisie en typering die van de roman zo sterke vertelling maakt. Fontana doseert zijn vertelling in kleine hoofdstukken, hij switcht daarbij behendig tussen zijn personages en hun wedervaren, is spaarzaam met dialogen, maar gedetailleerd in de beschrijvingen van de (Friulische) landschappen of ruimtes waarin de personages zich bewegen. Fontana is een rake observator die gedurfde levenslessen meegeeft. Aan de lezer om die te ontdekken en zich door de saga te laten vervoeren…
 
Giorgio Fontana: Aan ons vooraf, De Arbeiderspers, Amsterdam 2023, 708 p.  ISBN 9789029548106.  
Vertaling van Prima di noi door Jan van der Haar. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan