Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Emilienne Malfatto: De kolonel slaapt niet

door Katja Feremans

De Franse auteur en fotojournaliste Emilienne Malfatto (1989) rijfde in 2021 de Goncourt debuutprijs binnen voor haar roman Que sur toi se lamente le Tigre (2020). Het boek gaat over een jonge Irakese, die op het punt staat om door haar broer gedood te worden, omdat ze ongehuwd zwanger raakte. Een jaar na haar debuut schreef ze Les serpents viendront pour toi: une histoire colombienne. Dit is een onderzoeksessay over de voorvechters van mensenrechten in Colombia, van wie velen hun activisme met de dood bekopen. In 2022 verscheen haar roman Le colonel ne dort pas. Naar eigen zeggen zette ze die zowat in één gulp op papier.  

De kolonel uit de titel is een folteraar en een beul. Mannen breken is zijn vak, zijn specialiteit. Waar, wanneer en onder welke regimes hij in het verleden actief was, blijft ongezegd. Nu, in de Stad waar hij naartoe gehaald is, moet hij de Herovering helpen te bespoedigen. Zijn rol is de Vijand verhoren en zo inlichtingen lospeuteren.
 
De zwijgzame kolonel verblijft in de officierswoning van een voormalig paleis, dat als hoofdkwartier gevorderd is. Het ligt boven op een heuvel. Kil en doeltreffend voert hij zijn taak beneden in de stad uit, in een kelder in de wijk van de leerlooiers. Naarmate de tijd verstrijkt, raakt de hele operatie evenwel op een dood spoor. Iedereen voelt het, maar niemand spreekt erover.
 
Die teloorgang loopt parallel met het algehele vervagen van een wereld, die reeds baadde in een mistig grijs, toen de kolonel in de stad aankwam. De aanhoudende zure, ontbindende regen doet alles en iedereen alleen maar verder verbleken. Zelfs de te bevechten vijand aan de overkant van de rivier verliest zijn substantie.
 
Uiterlijk is de kolonel onbewogen. Nochtans beginnen zijn gruweldaden hun tol te eisen: hij slaapt niet meer. Hoe de overleden slachtoffers van zijn wreedheden bezit nemen van zijn nachten, zit vervat in prozagedichten, waarin hij hen toespreekt. Die schimmen zijn de kolonels eigen ‘eindeloze marteling’. Toch blijft hij folteren tot de dood: […] ‘hij zegt bij zichzelf dat dat het enige is wat hij kan (als stond het geschreven in zijn lotsbestemming)’.
 
De zonder interpunctie voortdenderende prozagedichten wisselt Emilienne Malfatto af met klassiek vertelde hoofdstukken. Daarin stelt ze niet alleen scherp op de kolonel, maar ook op diens ordonnans en de generaal. De eerste biedt de kolonel logistieke hulp, maar keert zich voorts van hem af. Zo zegt hij in zichzelf de brieven op die zijn moeder hem stuurt, terwijl hij de kolonel ziet ‘snijden, japen en kerven’ om de vijand klein te krijgen. Ook de generaal heeft in het marmeren paleis boven op de heuvel zijn deerniswekkende manieren om weg te kijken.
 
Emilienne Malfatto heeft de copingmechanismen van de ordonnans en de generaal in poëtische beelden vertaald. Dat ze beelden inzet, is niet zo verwonderlijk. Ze is namelijk sinds haar studies in Frankrijk en Colombia naast schrijfster ook fotojournaliste – conflictgebieden, waaronder het Midden-Oosten, zijn haar werkterrein.
 
De echte rauwheid van de oorlog blijft in haar roman dan weer grotendeels buiten beeld. Slechts terloops is er als gevolg van de kolonels huiveringwekkende martelpraktijken sprake van verwoeste gezichten en slachtoffers die herleid zijn tot ‘dingen’ of ‘gevilde honden-mensen’. Emilienne Malfatto’s gepolijste proza zoomt veeleer in op de barsten in het pantser van elk van de hoofdpersonages. Zo zijn de ordonnans en de generaal moe en uit gestreden. De kolonel gaat ondanks de scheuren in zijn ziel wel nog als een machine door met zijn werk, maar gaandeweg voelt hij dat de doden die hij op zijn geweten heeft, zijn eigen dood zullen worden.
 
De kolonel slaapt niet is een aanklacht tegen het uitzichtloze van oorlogen, die gevoerd worden in opdracht van almaar wisselende machthebbers en regimes. Openlijk vertoon van vijandelijk vuur of wapengekletter laat Emilienne Malfatto achterwege. Ze laat vooral zien dat oorlog op het terrein mensenwerk is, dat het met andere woorden in de eerste plaats gewone stervelingen zijn die voor de leeuwen gegooid worden.
 
Emilienne Malfatto: De kolonel slaapt niet, Cossee, Amsterdam 2023, 126 p. ISBN 9789464520880. Vertaling van Le colonel ne dort pas door Martine Woudt. Distributie Pelckmans Uitgevers

deze pagina printen of opslaan