Non-fictie

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2023

Dominique Willaert, Yasmina Besseghir: Niet alles maar veel begint bij luisteren

door Christophe Van Eecke

Wanneer politici het cordon sanitaire rond het Vlaams Belang verantwoorden geven ze steevast aan dat ze de partij buiten spel willen zetten maar tegelijk de dialoog willen open houden met de kiezers die hun stem aan deze partij hebben gegeven. Het is daarbij niet altijd duidelijk hoe ze dat in de praktijk zien. In de representatieve democratie wordt die dialoog eigenlijk aangegaan via de volksvertegenwoordigers. Maar die deur zit dus een beetje dicht. Gaat men dan de boer op, het café in, of gewoon van deur tot deur om de misnoegde kiezer te spreken? Ik denk het niet. En theatermaker Dominique Willaert weet dat wel zeker: de ‘fatsoenlijke’ politici zijn in velden noch wegen te bekennen.  

En dat al helemaal niet in de Denderstreek, de regio die, omwille van een samenloop van verschillende problemen (armoede, vervreemding en veel instroom van migranten), politiek donkerbruin kleurt: hier voert het Vlaams Belang politiek de boventoon. Dus besloot Willaert om te doen wat de politici nalaten: hij trok wekenlang de boer op, ging ter plaatse met mensen praten, in cafés, op straat, in volkshuizen. Hij praatte met auto- en allochtonen, met Belang-stemmers en linkse activisten, met mensen van allerlei pluimage, en probeerde daarbij de open blik aan te houden van iemand die oprecht geïnteresseerd is in een gesprek.
 
Het resultaat van zijn tocht is ontluisterend. Willaert stelt vast dat zowel de oorspronkelijke bewoners van de Denderstreek als de recente nieuwkomers vaak meer met elkaar gemeen hebben dan ze denken. Wat ze delen, is een complex gevoel van verlies: verlies van eigenheid, van geworteld zijn, van zich gedragen weten. Maar ook een verlies van overheid, want dit is een regio die in de sociale uitverkoop staat, zowel voor oude als nieuwe Belgen. Vandaar dat Willaert zijn boek afsluit met een pakkende open brief waarin hij alle betrokkenen oproept om toch vooral met elkaar te spreken, want luisteren naar elkaar is vaak het begin van een brug, en het begin van een mogelijkheid om samen een vuist te maken tegen de echte vijand: het neo-liberale politieke bestel.
 
Het moet gezegd dat de lectuur van dit boek niet altijd opbeurend is, en niet zozeer omwille van de soms harde praat die de Belang-aanhangers uitslaan. Wat het hardst binnenkomt is de uitzichtloosheid van de situatie waar iedereen in deze regio in verkeert. We vernemen uit eerste hand, van de rechtstreeks betrokkenen, hoe sociale afbraak er in de praktijk uitziet en wat dat met mensen doet, hoe de overheid cynisch wegkijkt en iedereen in de stront laat zitten (maar dan wel vrome praatjes maken over de alarmerende vlucht naar rechts), en hoe heel wat mensen gewoon op zijn, uitgeput, uitgeteld.
 
Het valt bovendien op dat Willaert niet zo heel veel echte extreem-rechtse hardliners tegenkomt, al is de racistische onderstroom reëel. Veel mensen hangen het Vlaams Belang aan uit woede, onmacht of frustratie, maar willen zich zeker geen racist noemen, en hebben eigenlijk ook geen probleem met migraten die een inspanning doen om zich aan te passen aan de taal, de regio, de gebruiken. Extreem-rechtse en racistische frasen lijken dan vooral vaak de oppervlaktesymptomen van een zieke maatschappij, een syndroom dat veel dieper zit dan een vatbaarheid voor gemakkelijk populisme doet vermoeden. Daarmee is het probleem niet van tafel geveegd: Willaert legt bloot dat veel van de gebruikelijke analyses over de voedingsbodem van extreem-rechts populisme nog niet half beseffen hoe erg het in het veld gesteld is.
 
Het boek is een reportage, en dat heeft zijn voor- en nadelen. Het is opgebouwd uit korte hoofdstukjes, bijna altijd een portret van iemand of meerdere personen met wie Willaert een ontmoeting en gesprek had. Daardoor kunnen die elk zelfstandig gelezen worden en zouden ze ook als human interest verhalen in een week- of dagblad kunnen staan. Dat format werkt heel goed, maar het betekent wel dat er iets minder coherentie in het boek als geheel zit. Willaert richt zich op de mensen, waardoor het boek wat aan duiding en onderbouwde analyse mist die als cement tussen elk van de hoofdstukjes zouden kunnen zitten. Maar dat neemt niet weg dat de ontmoetingen stuk voor stuk zeer sprekend zijn en dat Willaert hier zeer waardevol veldwerk heeft verricht – en het is ver gekomen dat een theatermaker en publicist uiteindelijk moet gaan doen waar zowel politiek als middenveld falen (waarbij moet worden aangetekend dat het middenveld faalt omdat het door de politiek is uitgekleed).
 
Het boek bevat ook een mooi foto-essay van Yasmina Besseghir, die verschillende van de gesprekspartners portretteerde en ook sprekende sfeerbeelden maakte. Het hadden wat ons betreft meer foto’s mogen zijn, en die hadden geïntegreerd in de tekst ook nog beter gewerkt (nu staan ze in een aparte kleurenkatern). Beeld en tekst roepen een weinig rooskleurige wereld op waar desalniettemin veel mensen met goede intenties opbouwend werk proberen te doen. Maar de trieste boodschap is toch dat, tenzij er iets ten gronde verandert in onze samenleving, deze mensen meer stront over zich heen krijgen dan ze in staat zijn weg te schuppen.
 
Dominique Willaert, Yasmina Besseghir: Niet alles maar veel begint bij luisteren. Een verslag uit de Denderstreek, Mammoet, Berchem 2023, 280 p. : ill. ISBN 9789462674677

deze pagina printen of opslaan