Poëzie

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2024

Gary Geddes, H.C. ten Berghe (sam.): De hervatting van het spel gevolgd door Hong Kong ’41

door Dirk De Geest

De Canadese dichter Gary Geddes – geboren in Vancouver in 1940 -- is in ons taalgebied zo goed als onbekend. Daarin wordt nu verandering gebracht met deze selectie, vertaald en uitgeleid door H.C. ten Berge. Ten Berge heeft daarbij gekozen voor een bloemlezing die diverse facetten van het dichterschap van Geddes laat zien en een ruime periode overspant. De recente bundels The Resumption of Play (2016) en The Vetriloquist (2022) zijn vertegenwoordigd, maar de helft van dit fraaie boek gaat naar de integrale vertaling van de bundel Hong Kong Poems (1987).  

Geddes is een dichter die bijzonder begaan is met maatschappelijke problemen en daarbij een duidelijk engagement niet schuwt. Daarbij kruipt de dichter letterlijk in de huid van slachtoffers door hen daadwerkelijk een stem te geven; het is een procedé dat op het eerste gezicht misschien vreemd aandoet maar dat bijzonder ingrijpend werkt. Zo is in de titelreeks een autochtone jongen aan het woord die bruusk wordt weggeroofd uit zijn milieu en wordt meegevoerd naar een kostschool waar hij de ‘beschaving’ moet leren kennen. Het verhaal is gebaseerd op traumatische historische gebeurtenissen, en Geddes slaagt er bijzonder goed in de beklemmende sfeer op te roepen. De jongen weet niet wat hem overkomt als hij wordt afgesneden van het landschap en de mensen uit zijn vertrouwde omgeving. De onbekende wereld waarin hij terechtkomt moet hij leren ontdekken, en voor zijn angstig bewustzijn is dat een hachelijke ervaring. De nieuwe wereld van de gedwongen kostschool is er een van afstandelijkheid en ondoorzichtige regels, van tucht en misbruik. Het enige tegengewicht vormen de dromen over het verloren paradijs van de jeugd. Het vervolg is een moeizaam bestaan, met een weinig heilzame vlucht in alcohol, esoterie, tot een therapie en een succesvolle opleiding in een fundamenteel keerpunt resulteren. Toch zijn de diepe wonden onherstelbaar: de man leest de getuigenissen van zijn lotgenoten, en ook de terugkeer naar de ouderlijke omgeving laat zien wat er allemaal onherroepelijk verloren is gegaan. In die zin combineert deze prachtige reeks biografische (en deels autobiografische) elementen met een sociale en politieke analyse.  
 
Datzelfde gebeurt ook op magistrale wijze in de reeks gedichten over de Canadese soldaten die tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Hong Kong werden gestuurd maar daar geheel onvoorbereid aankwamen en vrijwel meteen sneuvelden of krijgsgevangen genomen werden. Hun getuigenissen vormen de basis voor een bundel met korte gedachten, lyrische verzen en prozagedichten. Opnieuw hanteert Geddes een variatie van haast journalistieke observaties (met feitenmateriaal en cijfers) en persoonlijke getuigenissen van een aantal betrokkenen. De berichtgeving over de oorlog en de vele slachtoffers krijgt zo iets van een reportage, maar opnieuw is de stem van de dichter dominant in de vele metaforen en beelden die suggestief allerlei verbanden oproepen. De Japanse vlag wordt een spiegelei maar ook het symbool voor zinloos geweld en de rijzende zon.
 
Eenzelfde procedé van meerstemmigheid ligt ook ten grondslag aan de gedichten waarin Geddes het ziekteproces en het overlijden van zijn moeder oproept. De intense emotionaliteit van dat vroegtijdige overlijden ten gevolge van kanker wordt doorspekt met medische gegevens en observaties, alsof opnieuw de toon van wetenschap en poëzie de al te intieme en haast onuitspreekbare gevoelens moeten compenseren.
 
Deze bundeling biedt alleszins een mooie inkijk in het oeuvre van een onbekende maar waardevolle dichter. Ook voor wie niet meteen vertrouwd is met de Canadese geschiedenis blijft deze poëzie belangwekkend, want de thema’s van ontheemding en vervreemding die Geddes behandelt zijn universeel en vandaag misschien zelfs actueler en noodzakelijker dan ooit.  
 
Gary Geddes, H.C. ten Berge (sam.): De hervatting van het spel gevolgd door Hong Kong ’41, Poëziecentrum, Gent 2023, 143 p. ISBN 9789056553111. Vertaling uit het Engels door H.C. ten Berghe

deze pagina printen of opslaan