Nederlands proza

BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2024

Rob van Essen: Ik kom hier nog op terug

door Jooris van Hulle

Heel veel werkelijkheid hoef je als lezer niet te verwachten in de romans van Rob van Essen. Wat op het eerste gezicht herkenbaar overkomt en – vooral dan als opstap naar een verhaal dat gaandeweg de vertelling, meer en meer aan eigen wetmatigheden beantwoordt – als een klassiek overkomende captatio benevolentiae kan worden beschouwd, wordt in de verbeeldingswereld van Van Essen omgebogen tot een ‘andere’ realiteit, waar het lineaire verloop van de tijd wordt doorbroken. Ik kom hier nog op terug – de titel houdt meteen de suggestie in van de herinnering als motief – opent met een scène die meteen de nodige vragen oproept bij de lezer: de hoofdfiguur die als bruggenschilder in Amsterdam aan het werk is, denkt terug aan wat hij ooit als kind heeft meegemaakt, toen hij samen met een vriendje in het bos was verdwaald en door een kinderlokker misbruikt zou zijn. Of het zo is gebeurd, tot op welke hoogte werkelijkheid en het verhaal-van-die-werkelijkheid nog van elkaar te scheiden zijn, zal pas aan het slot van de roman duidelijk worden gemaakt.
 
Het motief van de brug maakt al van bij de aanvang veel duidelijk: het gaat om de verbinding tussen toen en nu, tussen verbeelding en realiteit, tussen aanvaarding en daadwerkelijke inzet als het erop aankomt zichzelf te positioneren in de maatschappij. Bij de aanvang van het over ruim 350 pagina’s uitdijende corpus van de roman (‘Vijf pogingen om Mr. G.B.J. Hiltermann naar huis te brengen’) is er als ankerpunt radiojournalist Hiltermann (1914-2000) die jarenlang het zondagmiddagprogramma De toestand van de wereld verzorgde. De bruggenschilder herinnert zich het moment dat hij Hiltermann in pyjama op de brug zag staan, niet wetend waarheen of wat en hoe verder. En nu de bruggenschilder eraan terugdenkt: had hij toen niet moeten ingrijpen en Hiltermann helpen?
 
Voor de lezer opent zich een waaier aan mogelijkheden: zal de roman te maken hebben met de ‘toestand van de wereld’, toen en nu? Zal de streng in de hand gehouden geloofsgemeenschap van het onooglijke Rijssen (Van Essen schreef hier al eerder over) verder worden in kaart gebracht en zo de aansluiting maken met het werk van Jan Siebelink en diens Knielen op een bed violen en erbij aansluitende romans? En verder vernemen we dat de ik ooit filosofie ging studeren, maar het na twee jaar voor bekeken hield en uiteindelijk in de journalistiek terecht is gekomen. Voor zijn krant ‘Wij Nederland’ mag hij nu een reportage maken over de medestudenten van toen.
 
Op dit punt begint een opmerkelijk spel met de tijd: via een soort teletijdmachine belandt de ik in Amerika bij Ickx, een van de medestudenten van weleer. Die biedt hem de kans naar het verleden terug te keren om alsnog recht te zetten wat hij ooit fout heeft aangepakt. Vijf pogingen krijgt hij om eindelijk – wat de ik stelt zich voor dat de grootste omissie in zijn leven het niet-verlenen van hulp aan Hiltermann was – de man thuis te brengen. Binnen de breed uitgesponnen vijfde poging herbeleven de filosofen in spe de tocht die ze ooit gezamenlijk maakten naar Frankrijk. Waar het precies om gaat, mag hier niet direct worden prijsgegeven. Alleen dit: van individueel schuld- en schaamtegevoel tot wat kan worden gelezen als een collectieve schuld: Rob van Essen slaagt er wonderwel in zijn verhaal in die richting om te buigen. En dan staat er te lezen:
 
‘Is dit dan wat een groep is: een verzameling individuen die onderling strijden om deelname en positie?
 
En even goed is er de positie van de schrijver die weet en beseft hoe ingrijpend de verhalen zijn: ‘O, de kracht van verzonnen verhalen, hij gelooft ze, hij gelooft alles wat hij leest op het moment dat hij het leest, hij kent de waarde van verhalen, hij is zelf een verhaal, vanaf het moment dat hij uit het bos kwam.’ Een verhaal dat hoe dan ook door de vertelkracht van Van Essen weet te overtuigen.
 
Rob van Essen: Ik kom hier nog op terug, Atlas Contact, Amsterdam 2023, 398 p. ISBN 97809025475277. Distributie VBK België


deze pagina printen of opslaan