Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2025

Jan Paul Schutten, Tjarko van der Pol (ill.): Klimaatatlas. Aaargh, we gaan er allemaal aan!

door Katrien Maris

10+ - Even doet het grote formaat van Klimaatatlas aan een klassieke schoolatlas denken. Maar de bevreemdende stripachtige tekening op de cover roept meteen een gevoel van urgentie op. We zien een kaart van Antarctica die verticaal in twee is gedeeld. In het linkerdeel is het land groen, het pakijs lijkt volledig gesmolten, met daar omheen onheilspellend donkerblauw water. Mens en dier krioelen er door elkaar in hun dagdagelijkse bezigheden die de aarde vervuilen. Dit deel verdrukt het kleinere rechterdeel, een nog ongerept sneeuwlandschap in een helder blauwe zee met her en der wat pooldieren.
 
Het klimaat vormt een netelige kwestie in onze samenleving. Jan Paul Schutten maakt zijn bedoeling dan ook van in het begin duidelijk: ‘Dit boek is er om jou alle informatie te geven waarmee jij een verstandige mening kunt vormen’. Toegankelijkheid stelt hij voorop: het zullen geen saaie lessen worden, maar vooral kaarten, grafieken en infographics. Bijkomend krijgen we het advies om ons niet te verliezen in moeilijkere details, maar vooral het grote plaatje proberen te zien, een boodschap die hij regelmatig herhaalt. Boven de bespreking van de 29 klimaattypes op aarde schrijft hij bijvoorbeeld: ‘Saaiheidsalert! Alleen geschikt voor echte klimaatnerds!’ Zo brengt Schutten op zijn typische nonchalant humoristische manier lucht in deze complexe thematiek.
 
Tussen de talrijke illustraties bouwt Schutten zijn betoog zorgvuldig op. Startpunt is een grafiek die vaak op social media voorbijkomt. De horizontale as toont de tijd, gaande van 1880 tot 2020. De verticale as geeft de temperatuur aan van -12 tot 43°C. De gemiddelde temperatuur op aarde vormt een vrijwel vlakke lijn doorheen de tijd en er lijkt dus niets aan de hand. Maar ‘er zit geen addertje onder het gras, maar een reuzenanaconda’, schrijft Schutten. De gegevens op zich kloppen, maar toch benoemt de schrijver dit fenomeen filosofisch als ‘de waarheid liegen’. Door het bereik van de temperatuur zo breed te maken, is er immers met opzet uitgezoomd om de klimaatopwarming te minimaliseren.
 
Op een schitterende manier herformuleert Schutten het probleem aan de hand van een verhelderende vergelijking. ‘Alsof je bewijst dat een eend en een kameel even groot zijn door ze met de Himalaya te vergelijken.’ De humoristische illustratie van Tjarko van der Pol, een eend tegenover een kameel met in de achtergrond een machtige besneeuwde bergketen, zet deze vergelijking nog meer kracht bij. De ingezoomde grafieken op de overstaande pagina, met een temperatuurbereik van -0.4°C tot 1,2°C, tonen het heel duidelijk: de aarde warmt in een schrikbarend snel tempo op. Kenmerkend voor Schutten is dat hij zijn verhaal wetenschappelijk wil onderbouwen, vandaar de gedetailleerde bronnenlijst achteraan. De methodes om de temperaturen van heel lang geleden betrouwbaar te kunnen meten, passeren dus ook de revue. Fascinerend, al blijft de uitleg over verhoudingen tussen isotopen, ook na een paar keer lezen, vrij abstract.
 
Vanzelfsprekend komen we zo bij de vraag waardoor het klimaat verandert. Al snel wordt de mens, die broeikasgassen blijft uitstoten en bomen blijft kappen, als grote schuldige aangewezen. En de druk wordt verder opgevoerd want er volgt een somber toekomstperspectief. Het Intergovernmental Panel on Climate Change voorspelt in elk geval een verdere temperatuurstijging ,die toeneemt naarmate landen zich minder inspannen. Gletsjers zullen verdwijnen en de zeespiegel zal verder stijgen, waardoor een aantal gebieden onder water lopen. Hier voel je als lezer heel sterk de schreeuw om onmiddellijke actie, zeker wanneer Schutten op zijn kenmerkende manier het broeikaseffect nog eens glashelder uitlegt.
 
Toch schakelt de schrijver nog een versnelling hoger en vuurt, haast mechanisch, een verdere opsomming van gevaren op ons af. We mogen ons verwachten aan toenemende verwoestijning, overstromingen, verzuring van de zeeën, watertekorten, ontbossing, voedseltekorten en natuurrampen, verdwijnen van de koralen, uitsterven van bepaalde diersoorten en daarmee samenhangend een vermindering in biodiversiteit. Opvallend zijn de prachtige tekeningen van Van der Pol. Hij tekent kwetsbare diersoorten, zoals de pooldieren of bepaalde soorten insecten elk in hun eigen schuddebol met een naamplaatje. Ons vee, dat niet bedreigd is met uitsterven maar meer lijdt onder de klimaatopwarming, staat als een ordeloze bende tussen de gebroken helften van een omgekantelde schuddebol. Dat zet aan het denken. Is dit een beeld dat bevrijding uitstraalt of eerder verlies van alle bescherming?
 
Net wanneer je het gevoel krijgt dat de aarde reddeloos verloren is, verandert Schutten van tactiek. Nu bundelt hij alle informatie die aantoont dat er nog hoop is. Na de voorgaande opeenstapeling van doemscenario’s voelt deze plotse totale ommekeer enigszins kunstmatig aan. We krijgen eerst een inkijk in diverse duurzame energiebronnen. Dan volgt een opsomming van zaken die we als individu kunnen ondernemen tegen de klimaatverandering. Extra motiverend voor kinderen is dat hier een aantal tips voorbijkomen die ze autonoom kunnen waarmaken, zonder afhankelijk te zijn van volwassenen, zoals minder dingen kopen, geen vlees meer eten en de douchetijd beperken. Schutten eindigt zijn positief verhaal met een aantal fascinerende ontwikkelingen die in de nabije toekomst meer vorm zullen krijgen. Omgekeerde schoorstenen en uitlaten en ook het gebruik van zonnefolie zijn mooie voorbeelden hiervan. Wie geïnteresseerd is in wetenschap, zal dit stuk met veel interesse lezen. Anderzijds kan je je niet van de indruk ontdoen dat Schutten zijn beschrijvingen hier vrij vaag houdt en soms vervalt in een uitgehold optimisme. ‘In de toekomst zullen zulke machines veel beter en goedkoper worden. Dat kan misschien nog tientallen jaren duren, maar tegen die tijd zijn ze des te harder nodig.’
 
Opnieuw toont Jan Paul Schutten dat hij het aanspreken van kinderen in hun eigen taal en leefwereld moeiteloos beheerst. In zijn nawoord moedigt hij de kinderen aan om klimaatinfluencer te worden voor hun ouders. En dan is er nog een afsluitend gedicht dat een donkere toekomst voor onze aarde voorspelt. Maar wanneer je het van onder naar boven leest, wordt het plots hoopvol. Het lijkt cliché, maar dit soort taalspelletjes prikkelt onze kinderen nog steeds. Misschien het allerlaatste vonkje dat ze nodig hebben om bewust aan de slag te gaan.
 
Jan Paul Schutten, Tjarko van der Pol: Klimaatatlas. Aaargh, we gaan er allemaal aan, Volt, Amsterdam 2025, 104 p. : ill. ISBN 9789021498478. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan