Adolescenten

JEUGDBOEKEN NR. 10, DECEMBER 2025

Jean-Claude Van Rijckeghem: Properzia

door Marlies van Breda

De enige vrouw in een select gezelschap

In 1550 verscheen één van de belangrijkste bronnen van Renaissancekunst: een kunsthistorisch overzichtswerk waarin Giorgio Vasari (1511-1574) de levens van de meest vooraanstaande architecten, schilders en beeldhouwers van zijn tijd beschreef. Naar verluid was Properzia de’ Rossi (±1490-1530) de enige vrouwelijke kunstenaar die beroemd genoeg was om in dit standaardwerk opgenomen te worden.
 
Helaas is roem vergankelijk. In de eeuwen die volgden, behielden slechts enkele mannelijke kunstenaars bekendheid bij het grote publiek, terwijl de namen van de overige alleen bij een handjevol kunsthistorici een belletje deden rinkelen. Ook Properzia’s naam en werk geraakten in vergetelheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de 21ste-eeuwse lezer niet gelijk aan haar denkt bij het lezen van de titel van de nieuwste jongerenroman van Jean-Claude Van Rijckeghem, waarin de Vlaamse auteur/cineast beschrijft hoe de 16de-eeuwse beeldhouwster haar talent ontdekt en haar leven vormgeeft zoals zij het goed dunkt.
 
Het lot in eigen hand
In Bologna voedt een notaris zijn dochters met strenge hand op. Om cliënten uit de hogere klassen te krijgen, huwelijkt hij zijn jongste dochter Beatrice uit aan de onwettige zoon van de hertog. Daar zijn oudste dochter Properzia minder meegaand is dan haar zus, heeft hij besloten dat zij enkele jaren in het klooster van de Clarissen door moet brengen. Als zij dat hoort, doet zij een zelfmoordpoging waarbij ze een ernstige longontsteking oploopt. Om weer op krachten te komen wordt ze naar haar tante Helena gestuurd, die opzichter is van het weeghuis bij de zoutpannen van Cervia. Hier leert zij niet alleen hoe ze beeltenissen in schelpen kan snijden, maar ontmoet ze ook Diego, een piraat tot wie ze zich aangetrokken voelt. Helena weet te verhinderen dat zij door hem geschaakt wordt.
 
Enkele dagen voor het huwelijksfeest van Beatrice keert Properzia terug naar Bologna, waar zij de zoon en twee leerlingen van de schilder Francesco Raibolini ontmoet. Als de jongens voor een opdracht naar Pistoia gestuurd worden, besluit ze van huis weg te lopen en met hen mee te gaan. In een door de piraten ingenomen dorp in de Apennijnen weet Properzia het leven van Giacomo Raibolini te redden en arrangeert ze haar huwelijk met Diego. Tijdens de huwelijksnacht toont hij haar zijn ware gezicht en vlucht zij halsoverkop. Samen met de drie jongens trekt zij verder naar Pistoia, waar ze hen mag helpen met hun opdracht.
 
Tijdens een feestavond op het plein staan ze onverwacht tegenover Diego en de huurlingen. Het komt tot een handgemeen dat door de stadwachten beslecht wordt. Diego weet te ontsnappen, maar de kapitein krijgt de doodstraf. Zij moet haar identiteit bekend maken, waarna haar vader enige dagen later voor haar staat om haar naar het klooster te brengen.  
 
Het leven in het klooster is niet zo erg als ze het zich had voorgesteld. Ze maakt heiligenbeelden in perzikpitten die in rozenkransen verwerkt worden en voelt zich thuis in de zustergemeenschap. Op een avond staat Diego ineens in de kapel om haar te ontvoeren. Moeder-overste weet dit te verhinderen, maar Diego ontsnapt. Moeder-overste neemt het incident hoog op. Als Properzia weigert Diego’s naam te noemen, wordt ze uit het klooster verbannen. Toch heeft moeder-overste nog onderdak voor haar geregeld bij haar tante en oom die een bakkerszaak hebben.
 
Als Properzia hoort dat Michelangelo in Bologna is om een beeld van de paus te maken, gaat ze bij hem langs. Het lukt haar hem ervan te overtuigen dat hij haar hulp nodig heeft. Dagelijks gaat ze verkleed als zijn leerjongen met hem op pad. Ze ontmoet paus Julius II en de kardinalen, aan wie haar oom de door haar gesneden engelenkoeken levert. Maar ook nu duikt Diego op. Hij is als lijfwacht in dienst van de paus en ontmaskert haar, waarna ze in de gevangenis belandt.
 
Dankzij moeder-overste, die Diego herkent als de schender van haar vrouwenklooster, wordt Properzia na maanden van ontberingen vrijgelaten. Alles lijkt haar voor de wind te gaan: ze bemachtigt een belangrijke opdracht, vindt een plaats in meester Raibolini’s atelier en wordt verliefd op Lucas Horenbout. Diego is veroordeeld tot levenslange verbanning uit Bologna, maar hij keert terug om wraak te nemen. Terwijl zijn handlangers het kasteel in brand steken, probeert hij Properzia te schaken. Met Lucas’ hulp weet ze het gevaar af te wenden, maar het lukt Diego opnieuw om te ontsnappen.
 
Als Lucas’ leertijd erop zit, maakt hij zich klaar om terug te keren naar Gent en vraagt Properzia met hem mee te gaan. Enkele uren voor vertrek beseft ze dat ze Bologna niet wil verlaten: hier is haar thuis, hier is ze gekend. Lucas vertrekt alleen en vestigt zich uiteindelijk in Londen, waar hij in 1530 haar overlijdensbericht ontvangt.
 
Gent, kloosters en sterke vrouwen
Thematisch sluit deze jongerenroman aan bij eerder door Van Rijckeghem geschreven jongerenromans. Het onderwerp ‘vrouwenrechten’ neemt in deze romans een belangrijke plaats in. De hoofdpersonages zijn karaktervolle jonge vrouwen die zich niet schikken in de ondergeschikte rol die zij toebedeeld krijgen en vechten voor het recht hun eigen levenspad uit te stippelen.
 
Bovendien zullen hun emoties voor 21ste-eeuwse jongeren herkenbaar zijn. Immers, ook bij hen voltrekt het identiteitsontwikkelingsproces zich met vallen en opstaan. Soms nemen zij impulsief beslissingen die achteraf gezien minder goed uitpakken. Ook zij kennen heftige emoties zoals verliefdheid en een verlangen naar goedkeuring, geborgenheid en liefde. Zo hoopt Properzia net als Marguerite (Jonkvrouw, Querido 2009) en Yrsa (Onheilsdochter) opgemerkt te worden door haar vader.
 
Properzia  past naadloos in het oeuvre van Van Rijckeghem. Het verhaal is filmisch geschreven, de gebeurtenissen volgen elkaar in sneltreinvaart op, waardoor de aandacht van de lezer geen moment verslapt. Net als in de eerder genoemde romans roept het hoofdpersonage sympathie op, is één van de plaatsen waar de zoektocht haar naar toe leidt, een klooster en wordt met het personage Lucas een relatie gelegd met de geboortestad van de schrijver.
 
Kortom, deze pageturner die hernieuwde aandacht zou kunnen opwekken voor een vergeten 16de-eeuwse beeldhouwster, is een mooie aanvulling op het oeuvre van de Vlaamse meesterverteller en verdient een groot lezerspubliek.
 
Jean-Claude Van Rijckeghem: Properzia, Querido, Amsterdam 2025, 350 p. ISBN 9789045131061. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan