Amerikaanse literatuur

De oprukkende horden: De nieuwe Joods-Amerikaanse literatuur

door Kris van Zeghbroeck

In 2003 verscheen de verhalenbundel Lost Tribe: Jewish fiction from the edge, samengesteld door Paul Zakrzewski. Geïnspireerd door een groeiende publieke belangstelling brengt hij een staalkaart van jong talent uit de Joods-Amerikaanse literatuur. In totaal 25 namen (zie De Leeswolf 2005, p. 474) waarvan ruim de helft nog niet in Nederlandse vertaling gepubliceerd werd. De geplande vertaling van deze bundel mag dan intussen op de lange baan geschoven zijn, ook bij ons groeit de belangstelling voor auteurs uit de Engelstalige Joodse literatuur. Dat beperkt zich niet enkel tot nieuw werk van eerder vertaalde auteurs als Michael Chabon, Nathan Englander, Victoria Redel, maar ook nieuwe namen als Shalom Auslander, Ehud Havazelet, Naomi Alderman, Charlotte Mendelson en Anya Ulinich. Dit topje van de ijsberg (zelfs in vertaling is het aanbod al veel groter) onderstreept dat de Joods-Amerikaanse literatuur en bij uitbreiding de Engelstalige Joodse literatuur zeker niet op sterven na dood is. Dit jaar mochten we al afscheid nemen van Kurt Vonnegut en Norman Mailer, zodat de nog altijd zeer productieve Philip Roth steeds meer de rol van ouderdomsdeken van de Joods-Amerikaanse literatuur op zich moet nemen. Maar in zijn invloedrijke spoor rukken de jonge horden op om hun plaats op het terrein te claimen. Zoals Morris Dickstein al vaststelde in het hieraan voorafgaande stuk over Philip Roth: “every facet of Roth’s later work has its parallel in other writers who have emerged in the last [25] years: the more explicit and informed Jewishness, the wider historical framework, the play with metafiction or magic realism, and the more intense literariness”. (‘The complex fate of the Jewish-American writer’ in ‘The Nation’, 22.10.2001). Dat heeft bij jong en oud een versterkte zoektocht naar de Joodse roots teweeggebracht. Die ‘terugkeer’ na een lange periode van assimilatie, heeft vooral te maken met het feit dat jonge mensen worstelen met vragen rond identiteit, geschiedenis en authenticiteit. In het spoor van Philip Roths Portnoy’s complaint gaat deze generatie echter geen enkel taboe of controversieel thema uit de weg, gaande van seks en materialisme over assimilatie en religieuze intolerantie tot de erfenis van de Holocaust. Met zin voor donkere, rauwe, grensoverschrijdende humor wordt een spiegel opgehangen van de hedendaagse (Joodse) maatschappij en haar problematiek. Deze generatie van schrijvers neemt fragmentatie en verscheidenheid op religieus, politiek en sociaal vlak voor lief, waar hun (groot-)ouders gevangen zaten in de assimilatie en acculturatie van migranten en hun kinderen. De Joodse identiteit is een bonte caleidoscoop geworden, die niet staat of valt met de identificatie met Israël of de Holocaust.

De orthodoxe connectie
Schrijvers als Ehud Havazelet en Shalom Auslander hebben zich losgerukt van hun Joods-orthodoxe achtergrond om een eigen identiteit op te bouwen. Dat uit zich vaak in een dubbelzinnige verhouding tot de Joodse godsdient zoals bij de protagonist in Shalom Auslanders Klaaglied van een voorhuid, die enerzijds porno verbrandt om God te behagen, maar anderzijds de voedselvoorschriften met de voeten treedt door zich vol te proppen met hamburgers. De God van Auslander is een kwaaie, verradelijke God, zoals de titel van zijn verhalenbundel Beware of God illustreert. Voor Ehud Havazelet, geboren in Israël en opgegroeid in New York binnen een invloedrijke familie van rabijnen en schriftgeleerden, was zijn orthodoxe omgeving zo verstikkend dat hij op zijn 18e geen andere keuze had dan te breken met zijn familie en te verhuizen naar Oregon. Zowel New York, de verhuis naar Oregon en de verbitterde relatie met de vaderfiguur krijgen een prominente rol in zijn verhalenbundels. Havazelets debuutroman De last van het lichaam stelt de ontoereikendheid van menselijke relaties aan de kaak.

De exotische connectie
Ook Nathan Englander heeft afstand genomen van de rechtse, xenofobische, anti-intellectuele opvoeding die hij genoot in de Joods-orthodoxe getto van Long Island (New York), maar dat neemt niet weg dat hij begrijpt dat die achtergrond onvermijdelijk deel van hem uitmaakt. In de ophefmakende bundel Verlost van vleselijke verlangens zijn de chassidische wortels in de traditie van I.B. Singer nooit ver af. Als troonopvolger van Bernard Malamud bevestigt Englander met zijn langverwachte debuutroman The ministry of special cases (vert. Het ministerie van buitengewone zaken) waarin hij de divers gelaagde Joodse gemeenschap van Buenos Aires op de kaart zet tegen de achtergrond van de Argentijnse ‘vuile oorlog’. Op het eerste gezicht minder (historisch) geloofwaardig is het alternatieve Israël dat Michael Chabon situeert in het Joodse Federal District of Sitka, gelegen op de Zuid-Westelijke archipel van Alaska. Die utopische samenleving in de detectiveachtige The Yiddish policemen’s union (vert. De Jiddische politiebond) vindt zijn oorsprong in het nooit uitgevoerde voorstel om Alaska open te stellen voor de met uitroeiing bedreigde Oost-Europese Joden. De avonturier Chabon claimt zo een grotere geografische ruimte voor het fictieve Jodendom. Onder het motto “Joden zijn zo divers [...] dat je je afvraagt wat ze eigenlijk bindt”, schrijft Chabon verder aan een oeuvre dat alle grenzen van ruimte en tijd overstijgt, zoals in het pas verschenen jongensachtige historische avonturenverhaal Gentlemen of the road.

De Russische connectie
Met het vervagen van de ervaringen van de Europese Joodse migranten van rond de eeuwwisseling en na de Holocaust, worden de nieuwe Joods-Russische migranten (zie De Leeswolf 2006, p. 357) met grote trom binnengehaald. Binnen de Amerikaanse drang naar authenticiteit zijn zij de nieuwe ervaringsdeskundigen die echter niet in hun Joods-zijn erkend worden, maar de Amerikaanse Joodse standaard tegen wil en dank opgelegd krijgen: “We hebben jullie gered! Nu kunnen jullie eindelijk Joods zijn!” Gary Shteyngart is daar de bekendste exponent van met personages die worstelen met een gevoel van Joods-zijn dat borg staat voor de eeuwige slachtofferrol, waar ze zich ook bevinden. Na Het handboek van de Russische debutante, gaat Shteyngart met Absurdistan de ontworteling van een Amerikaans-Russische migrant, die uitgewezen wordt naar een fictieve Sovjetrepubliek, satirisch exploreren. De late cultuurschok van Anya Ulinich zit dan weer vervat in de roman Petropolis waarin de tiener Sasja Goldberg, een Joodse halfbloed uit Siberië via een huwelijksbureau in Arizona belandt. Een bitterzoete tragikomedie die het beste laat verhopen voor de steeds uitdeinende Joods-Amerikaanse literatuur. Als eerste generatie Amerikaanse van gemengde Belgische, Egyptische, Roemeense en Russische oorsprong is ontworteling een belangrijk thema in de fictie van Victoria Redel. Zo ook in het psychologische drama De grens van de waarheid waarin de Joodse jongen Itzak Lejdel, op de vlucht voor de nazi’s, naar de Verenigde Staten tracht uit te wijken. Meer dan een halve eeuw later tracht zijn dochter de omzwervingen van haar vader en zijn familie te achterhalen.

De Britse connectie
In zijn roman Deception (1990) laat Philip Roth het hoofdpersonage klagen over de “self-muting habits of a tame, reticent Anglo-Jewry”. Hij verlangt naar de vertrouwde New Yorkse Joden: “Unaccommodating Jews, full of anger, insult, argument, and impudence.” Roth woonde lange tijd voor de helft van het jaar in Londen, wat hem in een interview over zijn autobiografie The facts (1988) tot de uitspraak bracht dat de Britse samenleving niets heeft van “the turbulent intensity that animates America […] generated by the American historical drama of movement and massive displacement, of class overspreading class, region overtaking region, minority encroaching minority.” Dat was bijna 20 jaar geleden, maar intussen heeft er zich een “zinderend kosmopolitisch landschap ontwikkeld met Londen als het multiculturele centrum”. Uit die rijke smeltkroes lijkt volgens Donald Weber (‘Anglo-Jewish literature raises its voice’, in JBooks.com) een bloeiende Joodse cultuurscene en een opkomende generatie Brits-Joodse schrijvers op te staan. In de praktijk is die lang niet zo zichtbaar als de Indische, Caribische of Afrikaanse componenten van de Black British literature. Nochtans zijn er zo’n 300.000 Britse Joden waarvan het merendeel in Londen woont. Concrete aanleiding is Disobedience (vert. Ongehoorzaamheid), het bekroonde debuut van Naomi Alderman. Toevallig bevat de titel van de nieuwe vertaling van Charlotte Mendelson In tijden van ongehoorzaamheid ook het woord ‘ongehoorzaamheid’. Het lijkt wel een statement dat niet enkel de conflicten duidt waarbij individuen buiten de gevestigde waarden van de Joodse maatschappij geplaatst worden, maar ook een pleidooi voor meer zichtbaarheid binnen de bredere Britse samenleving.

Naomi Alderman: Ongehoorzaamheid, De Bezige Bij Amsterdam, 2007, 316 p., € 18,9        
ISBN 9789023426905. Vert. van: Disobedience door Auke Leistra. Distributie: WPG Uitgevers
Naomi Alderman: Disobedience, Viking London, 2006, 256 p. , € 19,9. ISBN 0-670-91644-7
Distributie: Penguin Books Benelux
Shalom Auslander: Beware of God, Picador 2006 London, 2006, 193 p, € 19
ISBN 0-330-44203-1 Distributie: Nilsson & Lamm
Shalom Auslander: Klaaglied van een voorhuid, Meulenhoff Amsterdam, 2007, 269 p. : ill,
€ 18,9. ISBN 9789029080361. Vert. van: Foreskin’s lament door Bindervoet, Erik / Bernard, Michèle. Distributie: Standaard uitgeverij
Michael Chabon: De Jiddische politiebond, Anthos/Manteau Amsterdam, 2007, 415 p. ,
€ 19,95. ISBN 9789022322116. Vert. van: The Yiddish Policemen’s Union door Jonkheer, Christien / Baardman, Gerda. Distributie: Standaard uitgeverij
Michael Chabon: The Yiddish Policemen’s Union, Fourth Estate London, 2007, 414 p, € 17,5
ISBN 9780007208067. Distributie: Nilsson & Lamm
Michael Chabon: Gentlemen of the road, Sceptre London, 2007, 204 p., € 19,95
ISBN 9780340953549. Distributie: Nilsson & Lamm
Nathan Englander: Het ministerie van buitengewone zaken, Manteau Antwerpen, 396 p.,
€ 19,95. ISBN 9789022321515. Vert. van: The ministry of special cases door Nicolette Hoekmeijer. Distributie Standaard Uitgeverij
Nathan Englander: The ministry of special cases, Faber and Faber London, 2007, 339 p., 
€ 18,95. ISBN 9780571235421. Distributie: Nilsson & Lamm
Ehud Havazelet: De last van het lichaam, Anthos Amsterdam, 2007, 351 p, € 19,95
ISBN 9789041411877 Vert. van: Bearing the body door Wim Scherpenisse Distributie: Veen Bosch en Keuning
Charlotte Mendelson: In tijden van ongehoorzaamheid, Contact Amsterdam, 2007, 331 p,
€ 19,9. ISBN 9789025419523. Vert. van: When we were bad door Christine Elion. Distr.: Veen Bosch en Keuning
Victoria Redel: De grens van de waarheid, Anthos Amsterdam, 2007, 319 p, € 19,95
ISBN 9789041409058 Vert. van: The border of truth door Ineke Lenting. Distributie: Veen Bosch en Keuning
Gary Shteyngart: Absurdistan, Granta Books London, 2007, 333 p., € 11,95
ISBN 9781862079793. Distributie: Nilsson & Lamm
Anya Ulinich: Petropolis, De Arbeiderspers Amsterdam, 2007, 367 p. : ill. , € 21,95
ISBN 9789029565240 Vert. van: Petropolis door Dennis Keesmaat. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in De Leeswolf 2007

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri