Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, OKTOBER 2015

Kate Atkinson: Gevallen god

door Jen de Groeve

Teddy Todd, hoofdpersoon uit Gevallen god, kennen we uit Kate Atkinsons voorgaande, Leven na leven (2013), waarin zijn zus Ursula vele mogelijke levens geschonken werd. Teddy krijgt er maar één, een leven waarvan hij zelfs niet geloofde dat het bestond. Als RAF-piloot zat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog permanent in het oog van de storm en van elke vlucht die hij boven vijandelijk gebied moest uitvoeren, dacht hij dat het de laatste zou zijn. Dat hij overleefde, is een klein wonder. Negentig procent van de RAF-piloten heeft namelijk het einde van de oorlog niet gehaald. Teddy zag de dood ettelijke keren voor ogen en in 1943 werd hij krijgsgevangen genomen. Zijn familie wordt ingelicht over zijn dood, maar Teddy komt na de oorlog terug thuis en zal nog gedurende bijna zeventig jaar rustigaan zijn tijd vol maken in een ‘nuttig naoorlogs bestaan’.

Atkinson begint het verhaal in 1944, wanneer Teddy zijn laatste vlucht maakt. Hij maakt op het vliegveld zijn ‘dagelijkse wandeling voor de spijsvertering’ en salueert naar het boerenmeisje dat de piloten bij elk vertrek voor een luchtaanval uitzwaait. Nauwelijks meer dan een pagina verder, in het volgende hoofdstuk, bevinden we ons twintig jaar eerder in Teddy’s kindertijd. Daarna gaat het naar 1980 en ontmoeten we Teddy’s kinderen en kleinkinderen, om dan weer naar 1947 terug te schakelen, wanneer Teddy en Nancy hun huwelijk regelen. Atkinson stuurt haar verhaalstof voortdurend verschillende kanten op, weeft verleden, heden en toekomst door elkaar en houdt met een overtuigende vertelstem de aandacht stevig vast. Mondjesmaat krijg je kijk op de karakters, op Nancy bijvoorbeeld, die een redelijk kleurloos persoon leek, maar vol verrassingen zit: ‘Teddy had gedacht dat hij Nancy kende – voor de oorlog had hij haar gekend – maar nu was ze een voortdurende bron van verbazing.’ Terwijl hij toch dacht dat Nancy voor bestendigheid in zijn leven zou zorgen. De oorlog vormt echter een onoverbrugbare breuk in de tijd. Teddy ‘had nooit geloofd dat hij zou worden gevormd door de architectuur van de oorlog, maar nu besefte hij dat hij erdoor was uitgewist.’ Dat heeft ook gevolgen voor de generaties na hem, hoewel ze nooit oorlog van nabij hebben gekend.

Ook binnen de hoofdstukken wordt er vlot heen en terug geswitcht in de tijd, ligt de focus afwisselend op een erg groot aantal personages, wat maakt dat de bedaarde levenswandel van een oorlogsveteraan de lezer weinig kans laat op verveling. De levens van de mensen rondom hem worden voortdurend doorkruist door Teddy’s ervaringen als RAF-piloot en hoe breed het verhaal ook uitwaaiert, de Tweede Wereldoorlog vormt de spil en de drijvende kracht achter de vertelling. Teddy stelt vast dat hij volledig samenvalt met de piloot die hij was tijdens de oorlog. Dit was het enige wat hij wilde doen, bommenwerper was het enige wat hij kon zijn. Hij legde een bommentapijt over Hamburg en richtte een inferno aan, ‘een ziedende, borrelende heksenketel van vlammen’ waaruit de stank van brandend vlees opsteeg. ‘Een mooie verwoesting’ schreven de kranten en dat was het volgens Teddy ook, zoals het Armageddon van een ‘oudtestamentische rancuneuze en wraakgierige God.’ Dat hierop nog een leven volgt, is ondenkbaar.

Atkinson voert dit soms beenharde, dan weer licht humoristische verhaal van het leven van een integer, zachmoedig man met een moorddadig stuk geschiedenis tot een orgelpunt wanneer Teddy op hoge leeftijd sterft. Opnieuw zijn heden, verleden en toekomst hier verbonden en Atkinson laat het doodsmoment doorkruisen door de herinnering aan die fatale vlucht waar Teddy’s vliegtuig wordt neergeschoten boven de oceaan. Ze geeft er een radicale twist mee aan haar boek en knoopt er bovendien onverwacht toch mee aan bij de literaire constructie van Leven na leven. Bijna 500 pagina’s verrassend, meeslepend en bij momenten adembenemend proza.

Amsterdam : Atlas Contact, 2015, 479 p. Oorspr. titel: A god in ruins. ISBN 9789025445270

deze pagina printen of opslaan