Nederlands proza

Monika Van Paemel: Weduwenspek

door Jooris Van Hulle

‘Vrouw zijn zonder een slachtoffer te worden’ luidde het in de in 1976 verschenen roman Marguerite van Monika Van Paemel. Oma Margriet maakt weer nadrukkelijk haar opwachting in Van Paemels nieuwe roman Weduwenspek. Als er één familielid is dat een blijvende indruk heeft gemaakt op hoofdfiguur Olivia, als opgroeiend meisje en ook nog later wanneer ze in het huwelijk is gesukkeld met de achttien jaar oudere Herr Gleicher, dan is het wel haar grootmoeder. Margriet mag zich dan in haar lot geschikt hebben, maar eigenlijk heeft ze er altijd naar gestreefd om de slachtofferrol te ontlopen. Bijna vier decennia later herneemt Monika van Paemel deze uitgesproken op het feminisme gerichte thematiek. Meteen dringen zich bij de lezer enkele vragen op, in die mate zelfs dat die er zich ongemakkelijk bij gaat voelen. Dat Van Paemel in Weduwenspek teruggrijpt naar de periode toen de feministische beweging echt op gang werd getrokken, zal wel een bewuste keuze zijn. Midden de jaren tachtig moest de strijd nog gestreden worden. Een kwarteeuw later staan we heel wat verder met alles wat met de feministische strijd te maken heeft, uiteraard zonder dat ook alle verzuchtingen concreet waar werden gemaakt. Het lamentoverhaal over Olivia is al met al oude koek. Hoeveel vernederingen zij wel niet moet ondergaan: ten eerste is er Herr Gleicher, die met zijn bezweet en naar alcohol stinkende lijf zijn rechten binnen het huwelijk komt opeisen en zich in een discussie, als die er al is, beperkt tot het vernederende ‘zalig zijn de simpelen van geest’. Maar Olivia’s lot wordt nog scherper gesteld door haar bedilzieke en bemoeizuchtige schoonmama, die zich maar al te graag beroept op haar Joodse afkomst en zich als slachtoffer van de wereldgeschiedenis opstelt. Olivia mag dan een vluchtweg hebben gezocht en deels ook gevonden in haar job als kledingontwerpster, ook daarin vindt ze niet de genoegdoening die een zinvol en creatief-bevrijdend leven haar had kunnen bieden.
Weduwenspek is opgebouwd als één lange flashback waarin Olivia de confrontatie aangaat met haar verleden. Op pagina 278 noteert Van Paemel: ‘Verfraaien en bedekken, daar is Olivia goed in, maar hoe lang kan ze dat nog volhouden? Nadert met de dood ook de eindafrekening van het leven zoals het is, zonder franje?’ Het is de nacht die Olivia doorbrengt aan het sterfbed van Herr Gleicher. Respons van zijn kant komt er niet meer — voor Olivia de uitgelezen kans om haar visie op een leven dat voorbij is in kaart te brengen. Dan blijkt dat haar doodgeboren kind misschien wel de diepste wond heeft geslagen in haar ziel. Zo wordt Weduwenspek ook een roman over verlies en over de onmogelijkheid dit verlies weg te denken. Vandaar ook de dubbelzinnigheid van de titel: als ontwerpster weet Olivia dat je als vrouw met het ouder worden moet oppassen voor vetrolletjes, maar beduidend belangrijker lijkt me de metaforische betekenis van deze titel: ‘afspekken doet het leven niet, het dikt aan, laag na laag, liefde en leed zorgen voor een solide speklaag en daar teert de ziel op.’ In die optiek is van een echte eindafrekening — lees: bevrijding — geen sprake, zo althans suggereert Van Paemel in de slotzin van de roman: ‘Ze werpt nog een finale blik op Herr Gleicher, hij ligt daar zo onberoerd, het lijkt alsof hij zijn laatste adem niet heeft uitgeblazen — maar ingehouden.’

Monika Van Paemel, Weduwenspek, Querido Amsterdam, 2013, 285 p., € 18,95. ISBN 9789021446752. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2013

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri