Letterkunde

Igor Cornelissen: Wie was Hans Boslowits?

door Tom Rummens

Het is volgens velen een absoluut hoogtepunt in de naoorlogse Nederlandstalige literatuur, en toch bleef het altijd sterk onderbelicht, gevangen in de schaduw van dat andere meesterwerk van Gerard Reve, De Avonden. We spreken over De ondergang van de familie Boslowits, de novelle waarmee Reve in 1946 debutteerde en die destijds nauwelijks opgemerkt werd. Daarin vertelt Reve het treurige verhaal van een Joods gezin in Amsterdam vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Maar wie was dat gezin precies? Duidelijk was allang dat Reve zich op waargebeurde feiten had gebaseerd en dat het ging over mensen die hij gekend moet hebben. Journalist Igor Cornelissen, gespecialiseerd in onder meer het communisme, spionage en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, ging op zoek naar de werkelijkheid die Reve fictionaliseerde. Het resultaat is een boeiend relaas van een verbeten queeste.
Hans Boslowitz heette in de echte wereld Alphons Bobrownitzki. Hij was een Joodse communist en vader van twee zoons, waarvan er een zwaar gehandicapt was en de andere uiteindelijk in een opvoedingsinrichting terechtkwam. Zijn vrouw, Engel Veldman, heet in Reves novelle tante Jaanne. De familie onderhield nauwe banden met de familie van Gerard Reve zelf. Ze verkeerden in een schimmig communistisch milieu, dat Igor Cornelissen als geen ander kent. Tussen de verschillende families ontstond een vooroorlogs netwerk. Cornelissen ontrafelt het stukje bij beetje, en weet in een heel kort bestek toch zijn fascinatie voor het geheel over te brengen, ook op de leek. De geheimzinnige machinaties uit Moskou, de pogingen om het communisme ingang te doen vinden in het vooroorlogse Amsterdam, de constante vrees om gepakt te worden, de opkomende Jodenvervolging... Cornelissen duikt met een heel specifieke opdracht (wie was het hoofdpersonage uit Reves novelle in werkelijkheid, waar stopten de feiten en begon de fictie?) in een donker, woelig stuk geschiedenis dat in zijn veelomvattendheid niemand onberoerd kan laten.
Het resultaat van die zoektocht is voor de leek misschien niet eens zo veelbetekenend. Ja, de familie Reve onderhield nauwe banden met de familie Bobrownitzki. En ja, Reve heeft zijn novelle inderdaad grotendeels gebaseerd op waargebeurde feiten. Toch blijven Cornelissen en de lezer aan het eind zitten met een grote frustratie, die achteraf bekeken de zoektocht domineert: het feit dat de AIVD (de Nederlandse Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst) hem geen inzage heeft willen geven in de dossiers die ze ongetwijfeld over deze episode heeft verzameld. Cornelissen sprak er zelfs Ronald Plasterk, de Nederlandse minister van Binnenlandse Zaken over aan. Maar op meer dan sympathie voor zijn project en een verwijzing naar regels en procedures kon hij uiteindelijk niet rekenen.
Jammer, maar het neemt niet weg dat De ondergang van de familie Boslowits een fascinerend werkje is geworden, al is het niet bedoeld voor een breed publiek vanwege de specialistische opzet. En desondanks, of net daardoor, biedt Cornelissens studie een unieke doorkijk in de complexiteit van de wereld die goede literatuur telkens weer voor ons ontsluit.

Igor Cornelissen, Wie was Hans Boslowits?, Lubberhuizen [Amsterdam], 2014, 79 p., ill. € 14,95. ISBN 9789059373822. Distributie: Bas Lubberhuizen

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2014

deze pagina printen of opslaan