Nederlands proza

Willem Frederik Hermans: Het behouden huis

door Erik de Smedt

Vijftig jaar geleden schreef Willem Frederik Hermans (1921-1995) onder de indruk van de Tweede Wereldoorlog deze novelle, een allegorie van zijn pessimistische mens- en wereldbeeld. Bij het verschijnen in 1952 riep ze verontwaardigde reacties op, maar intussen is ze haast eensluidend gecanoniseerd. Een Nederlander doolt samen met partizanen rond in door de Duitsers bezet Oost-Europees gebied, waar de oorlog in alle hevigheid woedt. Hij komt terecht in een ogenschijnlijk verlaten villa, en lijkt de dans ontsprongen. Als een groep Duitse soldaten bij hem komt inkwartieren, doet hij zich voor als de eigenaar van het huis. Van dan af wordt de novelle zo spannend als de beste thriller: wat gebeurt er als de rechtmatige bewoner en diens vrouw opduiken, wat schuilt er achter de ene kamerdeur die de hoofdpersoon niet openkrijgt, en hoe reageert hij als de partizanen de Duitsers komen verdrijven?

De titel -- een allusie op de succesvolle overwintering van de beroemde Nederlandse expeditie op Nova Zembla -- wordt totaal anders ingevuld dan het er eerst naar uitziet. Aan de wreedheid van de oorlog valt niet te ontsnappen, communicatie tussen mensen blijkt ofwel onmogelijk of slechts haalbaar via bedrog en misverstand, overleven stoelt alleen op het recht van de sterkste. Na een halve eeuw heeft Het behouden huis niets van zijn kracht ingeboet. Het is een boek dat niet alleen tegen herlezen kán, maar er zelfs om vraagt -- door de hallucinante sfeer, het verwrongen perspectief en de meesterlijke manier waarop Hermans zijn sadistische universum tot in het taalgebruik laat woekeren: "Er floten kogels in de tuin. Korte uitbarstingen ontbloeiden op een ondergrond van vaag rumoer. Ik keek naar de aquaria, waarin de vissen zweefden door hun groen als op een andere ster."

Willem Frederik Hermans, Het behouden huis, De Bezige Bij Amsterdam, 2000, 79 p., € 500. ISBN 9023462149

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2000

deze pagina printen of opslaan