Vertaald proza

Hermann Ungar: De klas

door Erik de Smedt

De jong gestorven Oost-Europese Duitstalige auteur Hermann Ungar (1893-1929) liet een klein maar indrukwekkend oeuvre na. Eerder verscheen een vertaling van zijn eersteling De verminkten, nu zijn roman De klas uit 1927. Het is slechts indirect een 'schoolroman'. Het hoofdpersonage Josef Blau is weliswaar een paranoïde leraar met een psychisch en sociaal minderwaardigheidsgevoel. Vol angst klampt hij zich vast aan een rigide structuur. Hij regeert over zijn leerlingen volgens de letter van het reglement, want overal loert gevaar. Zijn vrouw Selma, die een kind verwacht, verplicht hij tot het dragen van lange rokken, opdat ze geen andere man zou bekoren. Zijn levensangst contrasteert fel met de zorgeloosheid van zijn vraatzieke oom Bobek, één brok gretige (en schijnheilige) natuur, die aanpapt met de moeder van Selma. Een andere contrastfiguur is de idealistische collega Leopold, die op evenwichtige en menselijke wijze met leerlingen omgaat. Blau verzeilt in een maalstroom van verdenkingen, gevoed door zijn onfortuinlijke jeugdvriend Modlizki, een revolutionaire desperado, en de vroegrijpe leerling Karpel. De geboorte van zijn zoon geeft hem geen houvast, maar sterkt hem in de overtuiging dat het leven een noodlottige aaneenschakeling is van onvermijdelijk schuldige handelingen. "Kon je je adem maar inhouden om te verhoeden dat je met je ademtocht de loop der dingen ontwrichtte! Alleen als je niet ademde, bleef je schuldeloos." Het tragische is dat Blau precies door een plan om onheil te voorkomen, de aanleiding vormt tot de zelfmoord van een leerling en bijna tot een tweede. Na een diepe geestelijke crisis, hervindt hij een besef van verantwoordelijkheid. "Wij zijn allen leerlingen, één grote klas, en wij zien slechts de moeilijkheid van het huiswerk van vandaag, maar het grote leerplan overzien wij niet." Die ommekeer heeft gelukkig niets van een ongeloofwaardige bekering. De roman peilt overtuigend de afgronden van het leven, zonder de negatie het laatste woord te laten. De brede toonzetting, die de analyse van een verkrampte psyche afwisselt met de plastische schildering van het ongereflecteerde leven (het onvergetelijke personage van de vreetzak Bobek!) en ze verrijkt met maatschappelijke en filosofische accenten, zorgt voor een sterke leeservaring, die beklemmend is en bevrijdend. Een nawoord haalt de figuur van de schrijver Hermann Ungar uit de vergetelheid en wijst op de mérites van deze uitstekende roman.

Hermann Ungar, De klas, IJzer Utrecht, 2002, 221 p., € 20,5. ISBN 9074328326. Vert. van: Die Klasse door Adriaansz, Angela

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2002

deze pagina printen of opslaan