Nederlands proza

Willem Frederik Hermans, Max Pam (sam.): Niet uit kwaadaardigheid

door Erik de Smedt

Mag W.F. Hermans' wereld- en mensbeeld in zijn romans en verhalen nietsontziend zijn, in zijn polemieken deed hij er nog een schepje bovenop. Het destijds gepeste jongetje dat zich mordicus wil bewijzen, kent maar één vriend: de eigen waarheid. Een slecht boek ervaart hij als een persoonlijke belediging. Wie hem ooit als redacteur of criticus een strobreed in de weg legde, verdient in de grond te worden geboord. Max Pam verzamelde meer dan 40 van de scherpste polemieken, waarvan een aantal niet eerder in boekvorm is verschenen. De bundel opent met een stuk over Lodewijk van Deyssel, geschreven voor een schoolblad. "In zijn kritiek poogde Van Deyssel iets nieuws te brengen: de kritiek als kunstwerk op zich. Eigenlijk was dit een noodzakelijkheid. Het werk dat hij besprak, was immers nauwelijks een serieuze bespreking waard." Dat laatste geldt ook voor veel auteurs die Hermans op de korrel neemt. Hun werk is intussen aan de vergetelheid prijsgegeven. De brille waarmee hij hun epigonisme en valse pretenties ontmaskert, blijft het echter doen. Adriaan van der Veen blijkt zulk als zand aaneenhangend proza te schrijven, dat je moeiteloos zinnen van plaats kunt verwisselen, iets wat Hermans dan ook met genoegen toont. Als ex-verzetsman J.B. Charles Volg het spoor terug publiceert, een lafhartig 'boek' over de oorlog dat tegelijk spaart en moraliseert, doopt Hermans het om in Volg het spoor omhoog en somt hij Charles' politiek naïeve blunders op. En passant sneert hij naar diens kaalhoofdigheid. Zijn strijd tegen de mandarijnen bereikt een climax: "En dan is het afgelopen met de goede gewetens. Dan zullen die op hoge palen tentoon worden gesteld: de warme kompressen van hun lamlendige stijl om de kinderballon van hun hoofd, in de ene hand een bijbeltje en in de andere de verzamelde werken van Stalin." Hilarisch zet hij Idil in zijn hemd, "het rooms-katholieke half-ondergrondse culturele terreurorgaan dat de sterk aan spionagediensten herinnerende naam draagt van Informatie Dienst Inzake Lectuur". Een koekje van eigen deeg ? bekrompen en kneuterig taalgebruik ? krijgen o.a. Cees Buddingh' ("Bijzonder aardig; prima, prima") en J.J. Peereboom ("Peereboom? Treurwilg?"), dat laatste gesteld in anglicistische kromtaal. Diverse stukken gaan over de pseudoverzetsman Weinreb, de zgn. 'redder' van duizenden joden die alleen op eigenbelang uit was. Hier moest Hermans met een ontzagwekkende feitenkennis weerwerk leveren tegen 'goedmenende' Nederlandse intellectuelen die het voor Weinreb bleven opnemen. En hier vergaan hem ook de humor en het sarcasme die andere stukken zo lezenswaard houden. In sommige stukken bijt hij zich vast in onbenulligheden en wenste je dat hij zijn pijlen op belangwekkender zaken had gericht. Soms gaat hij gewoon niet met zijn tijd mee. Zo ergert hij zich eraan dat knipsels voor een cd-rom zijn 'gescand': "Gescand betekent nader onderzocht" ? alsof er in taal geen betekenisverandering bestaat. Grondig denkwerk levert hij in twee stukken over de (onmogelijkheid van) de historische roman, waar hij loskomt van detailkritiek en persoonlijke rancune. Voor de meeste van deze polemieken geldt: ongeacht de waarheidswaarde huiverend meegenieten van het tentoongespreide rituele geweld, vol leedvermaak en opluchting dat het (zó meesterlijk) slechts op papier gebeurt.

Willem Frederik Hermans, Max Pam (sam.), Niet uit kwaadaardigheid, De Bezige Bij Amsterdam, 2005, 391 p., € 23,5. ISBN 902341859X

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2005

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri