Vertaald proza
Amelie Fried: Schoenenpaleis Pallas
door Erik de Smedt
Op het omslag van dit boek staat een verschoten kleurenfoto die de mooi geordende etalage van een Duitse schoenenzaak ergens in de jaren '50 toont. Hij ziet er misschien vrediger uit dan hij is. De ondertitel van dit non-fictieboek luidt immers 'hoe mijn familie zich tegen de nazi's verzette'. De auteur (geb. 1958) is een bekende televisiepresentatrice en journaliste. Het was haar steeds opgevallen hoe hardnekkig haar vader, van wie ze wist dat hij als 'halfjood' in een concentratiekamp had gezeten, over zijn verleden zweeg. Als op een dag haar man vertelt dat hij in een gedenkboek van de Joden uit München is gestuit op de namen van een oudoom en -tante van haar, die in 1943 gedeporteerd werden en in Auschwitz zijn vermoord, besluit ze te gaan graven in de geschiedenis van haar familie. Dat doet de lezer onwillekeurig denken aan die foto's met bergen schoenen van slachtoffers van de Holocaust. Herinneringen uit haar kinderjaren in Ulm, waar haar grootouders een befaamde schoenwinkel hadden, opgedoken (en in het boek afgedrukte) foto's, brieven en archiefstukken en gesprekken met oude familieleden vervolledigen stilaan de puzzel. In maart 1933 roept de 'Ulmer Sturm' op om Joodse winkels te boycotten. Amelie Frieds grootvader zet de zaak onmiddellijk op naam van zijn 'arische' echtgenote Martha. Het mag weinig baten: eens een Jood, altijd een Jood. De NSDAP maakt het Franz Fried op alle mogelijke manieren moeilijk. Amelies vader stelt uiteindelijk zijn vader voor om zich pro forma van zijn Duitse vrouw te laten scheiden.
Via talrijke kleine voorvallen vertakt deze familiegeschiedenis zich tot een beklemmend en levensecht beeld van Joden die werden gedeporteerd, anderen die op het laatste nippertje konden emigreren of door een administratieve vergissing aan de deportatie konden ontsnappen. Tevens wordt de houding van verbeten nazi's, meelopers en opportunisten aan de kaak gesteld. De auteur komt ook de reden van haar vaders zwijgen op het spoor. Daarnaast wordt ingegaan op het naoorlogse Duitsland, dat lange tijd gekenmerkt werd door verdringing en nasmeulende nazisympathieën. Amelie Fried heeft dit boek voor haar twee kinderen (tieners) geschreven. Vandaar de heldere en concrete stijl, de opbouw in kleine stukjes, de overvloedige illustraties, de chronologie (1933-1945), de stamboom achterin en vooral de uiterst nuttige noten, die begrippen als 'arisch', 'Hitlerjugend', 'Westwall', 'Rijkskristalnacht' enz. toelichten, ook voor wie nog weinig met dit stuk Duitse geschiedenis vertrouwd is. De auteur sympathiseert met het 'Stolpersteine'-initiatief van de Keulse kunstenaar Gunter Demnig: struikelstenen met de namen en data van nazislachtoffers, aangebracht voor de vroegere huizen van gedeporteerden om hun lot te gedenken. "Intussen liggen er bijna 10 000 struikelstenen in 200 Duitse gemeenten ? alleen niet in München, waar de gemeenteraad zich heeft uitgesproken tegen deze vorm van gedenken." Die slotzin bewijst hoe nodig het is aan de geschiedenis van uitstoting en uitroeiing te blijven herinneren. Schoenenpaleis Pallas, dat in Duitsland al meer dan een jaar op de bestsellerlijsten staat, verdient veel jonge en oudere lezers.
Amelie Fried, Schoenenpaleis Pallas, Cossee Amsterdam, 2009, 205 p., ill. € 19,9. ISBN 9789059362482. Vert. van: Schuhhaus Pallas : wie meine Familie sich gegen die Nazis wehrte door Van Maaren, Nelleke
Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2009
deze pagina printen of opslaan