Letterkunde

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2016

Willem van Toorn: Emanuel Querido 1871-1943: een leven met boeken

door MB

Parallel aan Verborgen boeken, de boeiende studie over de geschiedenis van Uitgeverij Em. Querido verscheen onlangs een knappe en zorgvuldig opgebouwde biografie over uitgever Emanuel Querido. Auteur is dichter en romancier Willem van Toorn, tevens een van de auteurs van Verborgen boeken. Waar in dit boek een recente vondst persoonlijke documenten centraal stonden, gaat de vuistdikke biografie van de uitgever veel verder.
 
Emanuel Querido (1871-1943) is de grondlegger van een van de belangrijkste uitgeverijen in het Nederlandse taalgebied. Hij startte met een eigen uitgeverij in 1915, na te hebben gewerkt als beheerder van de boekenafdeling van de eerste Nederlandse Bijenkorf (in Amsterdam). Het levenswerk van Emanuel Querido groeit uit tot een literair huis dat synoniem is voor kwaliteit. Bovendien bood het tijdens het nazi-regime onderdak aan door het Duitse regime verdreven auteurs. In Duitsland werd daartoe de Querido-poot 'Querido-Verlag' opgericht, zodat de exil-auteurs in het Duits konden blijven uitgeven. De uitgever vindt zijn einde in vernietigingskamp Sobibor.  
 
Willem van Toorn baseert zich op (nagelaten) analyses van zoon Arie over zijn vader en op gesprekken die hij kon voeren met de kleindochter van de uitgever. Hij raadpleegde archieven, stuitte op onbekende documenten en las Emanuel Querido's autobiografische roman in tien delen, Het geslacht der Santiljano's.
 
Van Toorn schrijft razend boeiend, het is moeilijk om zijn boek terzijde te leggen. Hij biedt een helder kader, bijvoorbeeld over de sefardische Joden in Amsterdam, waaruit het geslacht Querido zou stammen. Ook krijgen we een beter inzicht in de literaire wereld in Nederland voor de Tweede Wereldoorlog, waar relaties regelmatig bekoelden of werden weer aangehaald. Interessant daarbij zijn bijvoorbeeld de brieven die we in de biografie lezen aan Jan Greshoff, niet alleen een van zijn belangrijkste auteurs, maar ook een invloedrijk recensent, die Querido te vriend wilde houden.  
 
Dat we bovendien een zeer verzorgde uitgave in handen hebben zou Emanuel Querido, met zijn grote liefde voor drukkunst en typografie genoegen hebben gedaan. Querido legde een intense samenwerking aan de dag met de ontwerper van de boeken die hij uitgaf. Van Toorn volgt hem in de aandacht voor de vormgeving. Hij biedt, naast een uitgebreide selectie portretten en sfeerschetsen van het oude Joodse deel van Amsterdam, ruimte aan tal van foto's (en beschrijvingen) van stofomslagen van door Querido uitgegeven boeken, met bijvoorbeeld tekeningen van de kunstenaar Jan Sluijters.  
 
Willem van Toorn slaagt erin zijn onderwerp uiterst objectief te benaderen. Hij beschrijft met gepaste afstand het schrijnende conflict dat tussen Emanuel en zijn schrijvende én succesvolle broer Israël groeide na de publicatie van Het geslacht der Santiljano's. Emanuel Querido publiceerde de reeks onder de naam Joost Mendes, zodat het voor velen aanvankelijk onduidelijk was dat ze te maken hadden met de versluierde werkelijkheid. We lezen mee hoe Israël tegenover derden reageerde op zijn broer.
 
Een ander voorbeeld is de anekdote over zijn grote woede over het voorgenomen huwelijk van zijn naaste medewerkster Alice van Nahuys, tevens jarenlang zijn minnares. Ook toont Van Toorn, met instemming van de nabestaanden,  intieme brieven die Emanuel Querido schreef aan zijn zoon Arie, in een poging het hoofd recht te houden wanneer zijn levenseinde nabij is.  
 
Belangrijk is op te merken dat deze biografie Verborgen boeken (dat Van Toorn schreef in samenwerking met Hugo van Doornum en Arjen Fortuin) in een breder daglicht stelt. Je grijpt als vanzelf terug naar dit boek, hoewel veel informatie (vooral van het hoofdstuk van Van Toorn) natuurlijk terugkeert in de biografie.  
 
Emanuel Querido: een leven met boeken is een buitengewoon boeiende levensbeschrijving geworden, met grote zorgvuldigheid en zeer veel liefde voor het onderwerp geschreven. Een uitgebreid notenapparaat, een ruime bibliografie en een personenregister ronden af.
 
Amsterdam : Querido 2015, 399 p. : ill. ISBN 9789021458892

deze pagina printen of opslaan