Vertaald proza

Mark Haddon, Jeroen Willems (vrt.): Jeroen Willems leest Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht

door Kris van Zeghbroeck

Costa Awards: bier, koffie of literatuur?
De Whitbread Awards, de tweede belangrijkste literaire bekroning in Groot-Brittannië na de Booker Prize, zijn omgedoopt tot de Costa Awards. Daarmee valt de decennialange associatie tussen bier en boeken in het water (ook al had Whitbread zijn bieren al een hele tijd geleden afgestoten) en komt het bakje troost in de plaats; Costa blijkt nl. voor een koffieketen te staan uit de Whitbread groep met o.m. filialen in een aantal Britse boekhandels. Een hele cultuurschok voor de leeswolven onder ons die koffie maar niets vinden en liever met pint en boek onderuitzakken. Dat neemt natuurlijk niet weg dat je een boontje kan hebben voor een bepaald boek.
Toch blijft het voor de Schotse auteur Giles Foden ? die met het recent verfilmde De laatste koning van Schotland de Whitbread First Novel Award binnenhaalde (1998) ? de vraag of het imago van de ex-Whitbread Awards niet zal lijden onder de naamsverandering. Daarmee liep hij vooruit op de aankondiging van de shortlists voor de categorieën beste roman, debuutroman, biografie en poëzie. Meteen werden er vragen gesteld bij sommige populistische keuzes die gemaakt werden. Het leek erop of de Costa Awards met open armen het spannende of populairdere boek binnenhaalden en een aantal keuzes maakten die vanuit het standpunt van 35 jaar Whitbread-traditie de wenkbrauwen zouden doen fronsen. Zo kan je je o.m. afvragen of de chicklit-auteur Sophie Kinsella de aangewezen persoon was om in de jury van beste debuutroman te zetelen? Of wat modevamp Erin O'Connor en dj Simon Mayo in de jury van de prestigieuze Book of the Year Award te zoeken hadden? De verschuiving van enig sérieux naar het grote leesplezier is ook letterlijk in de profilering van de Costa Awards gebeiteld: "to recognise the most enjoyable books of the last year by writers based in the UK and Ireland." Hoewel er in het verleden net zo goed bekende Britten werden opgevoerd, lijkt er nu toch enige bezorgdheid over de evolutie na de naamsverandering. De toekomst zal uitwijzen of het om een blijvende koersverandering gaat.
Beste roman
In de categorie beste roman werd het een puur mannelijk onderonsje met twee mindere romans van eerder gelauwerde auteurs (Mark Haddon (A spot of bother ? vert. Een akkefietje) en David Mitchell (Black Swan Green ? vert. Dertien (De Leeswolf 2006, p. 454)) en twee zgn. 'spannende' romans van Neil Griffiths (Saving Caravaggio) en William Boyd (Restless ? vert. Rusteloos). Als gewezen winnaar in de categorie debuutroman (1981 ? A good man in Africa) toen de Book of the Year Award nog niet bestond (werd pas vanaf 1986 uitgereikt) werd Boyd gezien als een goede kanshebber. De bekroning voor beste roman haalt hij alvast binnen, maar de de Book of the Year Award werd hem door de neus geboord door een debuutroman.
Met zijn veelgelaagde roman Rusteloos blaast Boyd het spionagegenre nieuw leven in. De actie speelt zich afwisselend af voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog, en in de zomer van 1976; het moment dat Ruth Gilmartin ontdekt dat haar moeder Sally in werkelijkheid Eva Delectorskaya heet. Eva laat zich rekruteren als geheim agent voor de Britse inlichtingendienst, waarvoor ze de Amerikaanse oorlogsberichtgeving in de media manipuleert om zo de VS in de oorlog tegen Duitsland te betrekken. Om aan de doodbedreiging uit het eigen kamp te ontsnappen, duikt ze onder en leidt ze na de oorlog een anoniem bestaan. Maar op haar oude dag lijkt het verleden haar in te halen. De aangehouden dubbelzinnigheid en manipulatie van informatie maken dat Boyds boeiende verhaalstof voortdurend met enig wantrouwen benaderd moet worden.
Een andere bekende van de Whitbread Awards is Mark Haddon, die in 2003 hoge toppen scheerde met zijn debuut Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht (intussen ook uitgebracht op vijf cd's, voorgelezen door Jeroen Willems), goed voor de Book of the Year Award. Het veel dikkere, kort getitelde A spot of bother blijkt echter naar analogie met de vertaalde titel 'een akkefietje' te zijn. Centraal staat de net gepensioneerde Georges Hall wiens bestaan op zijn kop gezet wordt als vermeende huidkanker, een onstuimige dochter met trouwplannen en een overspelige vrouw zijn leven vergallen. Het op zich plezierige boek, lijkt enigszins gedateerd en stamt waarschijnlijk uit zijn leerjaren, van vóór zijn succesdebuut. Om toch nog een spoor te vinden van Haddons inventiviteit uit Het wonderbaarlijke voorval moeten we bij zijn poëziebundel The talking horse and the sad girl and the village under the sea (2005) zijn. Het lijkt wel of we de kwaliteit van Haddons werk aan de lengte van zijn titels moeten aflezen.
Beste debuutroman
Ook bij de debuutromans lijkt het spannende boek zijn aandeel op te eisen. Waar de nog niet vertaalde werken van Marilyn Heward Mills (Cloth girl) en James Scudamore (The amnesia clinic) zich resp. in het zonnige Afrika en Ecuador afspelen, zijn moord en doodslag in de 19e-eeuwse oude of nieuwe wereld de basis voor Michael Cox' The meaning of the night (vert. De zin van het duister) en Stef Penney's De tederheid van wolven. Dat de scenariste Stef Penney uiteindelijk de categoriewinnaar werd, was een verrassing; dat ze uiteindelijk de Book of the Year Award binnensleepte, was buiten alle verwachtingen. Vier jaar geleden voltooide Penney haar boek, en schaafde het sindsdien bij terwijl ze zocht naar een uitgever. Zelf leed ze vroeger aan agorafobie, wat maakt dat ze alle research over het ruige leven in de afgelegen Canadese wildernis bij elkaar moest sprokkelen in de British Library. Een schril contrast met de ontberingen die haar personages moeten doorstaan om klaar te zien in de moord op Laurent Jammet, de pelsjager. Het wilskrachtige personage van mevrouw Ross, die het lijk vindt en uiteindelijk op zoek gaat naar haar zoon (een van de vele verdachten in de moordzaak), is een voortzetting van een gelijknamig personage uit haar scenario 'Nova Scotia'.
Michael Cox (geb. 1948) heeft zijn wortels in de muziekindustrie en uitgeverswereld waar hij nog voldoende tijd overhield om gedurende dertig jaar aan dit massieve debuut te werken. Dankzij de steroïden waarmee hij tegen kanker behandeld werd, ontwikkelde hij momenten van grote mentale helderheid die hem toelieten De zin van het duister af te werken. Doping tijdens het schrijfproces heeft reeds een lange voorgeschiedenis, dus daar kunnen we hem moeilijk op afrekenen. Wanneer het eindproduct bovendien een uitdagende literaire ervaring genoemd kan worden waarin de preken van John Donne en de mid 19e-eeuwse Victoriaanse cultuur het pad effenen voor Edward Glyver ? opgegroeid in armoede, maar rechtmatige erfgenaam van gefortuneerde aristocraten ?, lijkt een boeiende en leerzame lectuur verzekerd. Giles Foden en met hem vele andere zouden een stuk gelukkiger geweest zijn, mocht dit boek tot beste debuut bekroond zijn.
Beste biografie
Met George Mackay Brown (The life of Maggie Fergusson) en John Stubbs (Donne, a reformed soul) hebben we twee klassieke nominaties voor deWhitbread Biography Award. Brian Thompson (Keeping mum) en Jo Tatchell (De dichter van Bagdad) daarentegen, horen meer thuis in de rij van de memoires, hoewel Tatchell niet direct deel uitmaakt van de Iraakse familie die zij beschrijft. De voorbije twintig jaar hebben slechts een tweetal memoires de Biography Award binnengehaald: Lorna Sage met Bad blood (2000) en Christopher Nolan met Under the eye of the clock. Twee uitzonderlijke werken die de lat wel erg hoog leggen.
Maar de intussen 71-jarige Brian Thompson heeft er al een hele carrière als auteur, biograaf en toneelschrijver opzitten. Zijn ouders overleden begin jaren '90, wat hem er uiteindelijk toe bracht om de herinneringen aan zijn verwaarloosde jeugd en zijn weinig liefdevolle, voortdurend ruziënde ouders neer te pennen. Het pleit voor Thompson dat hij zijn persoonlijke, traumatische ervaringen steeds als uitgangspunt neemt voor meer algemene observaties over opgroeien in het Groot-Brittannië voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Hij brengt zijn verhaal zonder rancune, met de nodige dosis humor, die de onmiskenbare pijn verzacht. Indirect een ode aan het Britse onderwijssysteem dat Brian liet ontsnappen aan zijn ouders en een uitzichtloze toekomst, richting universiteit. Naar verluidt is de verfilming binnenkort te zien in de Britse bioscopen.
Minder filmisch, maar steviger onderbouwd is John Stubbs biografie over de 16e-eeuwse dichter John Donne (1572-1631). Deze zoon van een smid groeide uit tot een van de meest spirituele en poëtische auteurs van zijn tijd. Zijn katholieke achtergrond was meer dan een (dodelijke) handicap in het protestantse Engeland van na de reformatie. Maar als een man van uitgesproken tegenstellingen wist hij desondanks een carrière aan het hof van de grond te krijgen, tot hij boven zijn stand met de nicht van zijn werkgever huwde. Donne leek gedoemd om in de vergetelheid weg te zinken tot de (protestantse) kerk redding bracht, en hem uiteindelijk tot deken van St. Paul's benoemde. Meteen de basis voor zijn wereldberoemde preken die hij met de expertise van de zoon van een smid tot een evenwichtig geheel wist te smeden. John Stubbs brengt een gedetailleerde, aangenaam lezende biografie die Donne's persoonlijke en sociale leven vanuit de historische Zeitgeist belicht en verklaart.
Beste poëziebundel
Seamus Heaney kan intussen al drie Best Poetry Awards voorleggen waarvan twee (Beowulf in 1999 en The spirit level in 1996) het tot Book of the Year Award brachten. Op een Nederlandse uitgave van zijn 12e bundel, District and circle, zal het nog even wachten zijn aangezien in 2006, met vijf jaar vertraging, pas de vertaling verscheen van Electric light (vert. Elektrisch licht), aangevuld met een selectie uit de verzamelbundel 'Het eerste koninkrijk'. Andere genomineerde dichters waren Vicky Feaver (The book of blood), Hugo Williams (Dear room) en John Haynes (Letter to Patience). Dat deze laatste het uiteindelijk haalde van Heaney pleit in de eerste plaats voor de originaliteit van Haynes' bundel. Het gedicht met de lengte van een boek werd over een periode van 13 jaar geschreven in de vorm van een brief aan Patience, de eigenaar van een kleine lemen bar in Nigeria. Na jarenlang gewerkt te hebben als academicus aan de universiteit, keert de briefschrijver met zijn Nigeriaanse vrouw en kinderen terug naar Groot-Brittannië om voor zijn stervende vader te zorgen. Het in 52 canto's opgedeelde gedicht formuleert de gedachten van één enkele nacht in 1993, kort voor president Babangina de uitslag van de verkiezingen, gewonnen door Mashood Abiola, ongeldig verklaarde. Patience doceerde ooit politieke wetenschappen aan de universiteit, maar werd door de Nigeriaanse junta tot barman gedegradeerd. Zo krijgt deze biografisch geïnspireerde bundel een uitgesproken politieke dimensie. Voor Haynes is het nog maar de derde poëziebundel in 40 jaar schrijverschap. Deze bekroning is meteen ook een ruggensteun voor de kleine, onafhankelijke Welshe uitgeverij Seren.

De voorbije 35 jaar hadden de Whitbread Book Awards een reputatie uitgebouwd voor het opsporen van kwalitatief werk binnen de grenzen van Groot-Brittannië (en Ierland) voor een diversiteit aan genres. Boeken die niet per se commercieel goed in de markt liggen, maar een beeld geven van wat leeft binnen vooral de Britse literatuur. Globaal blijft die stelling overeind, maar met de opkomst van de Costa Awards kunnen voorlopig een paar vraagtekens gezet worden bij de voortzetting van die traditie. De volgende jaren zullen daarover duidelijkheid brengen. Van bier weten we al dat het met goede literatuur kan samengaan; wat koffie betreft, zal eerst de juiste dosis van een goed brouwsel moeten worden vastgesteld.

Mark Haddon, Jeroen Willems (vrt.), Jeroen Willems leest Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht, Contact Amsterdam, 2006, 5 p., € 19,9. ISBN 9025425275. Vert. van: The curious incident of the dog in the night-time door Pallemans, Harry

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2006

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri