Vertaald proza

Steve Toltz: A fraction of the whole

door Kris van Zeghbroeck

De Booker Prize wordt 40. Dat maakt dat deze editie en de decennialange geschiedenis van de meest prestigieuze Britse literaire prijs die eraan voorafgaat, extra media-aandacht krijgen. De tweede Best of the Bookers (de eerste vond plaats naar aanleiding van het 20e jubileum van de Booker) herbevestigde Salman Rushdie met Midnight's children in zijn status van beste Booker-laureaat aller tijden. Op dat front geen verrassingen, wel het feit dat hij met zijn nieuwste boek The enchantress of Florence niet weerhouden werd voor de shortlist. Een lot dat andere favorieten van de longlist (Joseph O'Neill, John Berger en Michelle de Kretser) met hem deelden. Om zoals elk jaar maar te zwijgen over de klinkende namen die zelfs de Booker Dozen niet haalden. Het mag dan ook niet verbazen dat voor dit jubileum oud-juryleden op de rooster werden gelegd over het reilen en zeilen in de Booker-keuken, waarbij het spook van het compromis vaak de kop opsteekt. En dan zijn er nog de gemiste kansen, boeken waarvan men zich achteraf voor het hoofd kan slaan dat ze niet door de Booker opgepikt werden. 'The Booker prizewinners that never were' ('The Guardian' 14.09.2008), een lijst van 13 gemiste kansen, is perfect bruikbaar als een leeslijst voor moderne klassiekers uit de Commonwealth-literatuur. Zo timmert de Booker aan een sterke reputatie van gemiste kansen. John Sutherland, traditioneel goed voor een flinke veeg uit de pan, houdt zich nu onledig met het in kaart brengen van 10 types van Booker Prize winnaars ('The Guardian' 14.09.2008). Om maar aan te tonen dat de Booker geen éénduidig profiel heeft van wat tot de beste literatuur van een jaar moet worden gerekend. Blijvende controverse is misschien wel de sleutel tot het succes van de Booker, een koers die ze ongetwijfeld zullen aanhouden. Toch speelt er iets als de tijdgeest mee, wat maakt dat bv. sommige typen boeken 30 jaar geleden meer kans maakten om bekroond te worden dan nu.

De laureaat van de 40e Booker-editie, Aravind Adiga met White tiger (vert. Witte tijger, wordt door Sutherland gerangschikt in de categorieën 'A Star is Born' en 'Post-British'. Enerzijds een (gehypt) debuut, gelanceerd vanuit het niets, anderzijds een voorbeeld van de postkoloniale literatuur die de Britse het laatste decennium overspoelt. Met twee Indiërs (naast Adiga, Amitav Ghosh met Sea of poppies), een Australiër (Steve Toltz met A fraction of the whole) en een Ier (Sebastian Barry met The secret scripture (vert. De geheime schrift)) op de shortlist worden de twee Britten (Philips Hensher met The northern clemency en Linda Grant met The clothes on their back) in het defensief gedrukt. Adiga heeft het uiteindelijk gehaald omdat zijn boek in de ogen van juryvoorzitter en ex-minister Michael Portillo "extreem leesbaar" was en hem bovendien van zijn sokken sloeg. Argumenten die een verregaande popularisering van de Booker in de hand werken. Maar is Adiga weer zo'n rijzende ster die na de hype even snel weer uitdooft, zoals bv. ex-laureaat DBC Pierre? Adiga heeft het voordeel dat hij zijn boek met een uitgesproken sociale context onderbouwt: het feit dat hij "urgente sociale en betekenisvolle politieke onderwerpen aansnijdt met een uitgesproken zin voor humor" in zijn donkere portret van het hedendaagse India. Het weinig aantrekkelijke beeld dat Adiga schetst van het Indische economische wonder, legt een samenleving bloot die ten gronde gericht wordt door corruptie en de dienstbaarheid van de kastelozen. Dat wordt hem niet in dank afgenomen door zijn thuisland waar de bekroning van White tiger op een storm van protest kon rekenen.

Een voor de hand liggende reden om vanuit het oogpunt van de jury Amitav Ghosh met Sea of poppies de Booker Prize niet te gunnen, is het feit dat hij de Commonwealth Writer's Prize for Best Novel in 2001 heeft geweigerd wegens de koloniale filosofie die in zijn ogen achter de bekroning schuilgaat. In principe vist de Booker Prize in hetzelfde water, maar niemand heeft het ooit in zijn hoofd gehaald om die prijs te weigeren. Sea of poppies is het eerste deel van een geplande 'The Ibis'-trilogie, waarin het wedervaren gevolgd worden van een gelijknamig afgedankt slavenschip en zijn etnisch zeer diverse bemanning, afkomstig van verschillende continenten, tegen de achtergrond van de Opium-oorlogen. Ook gekend als de Anglo-Chinese oorlogen (1839-1842 en 1856-1860) waarbij het Britse Rijk in oorlog lag met China naar aanleiding van de grote hoeveelheden Indisch opium die de Britten naar China smokkelden. De opeenvolgende vernederingen voor de Chinese Qing-dynastie worden door sommigen gezien als de aanloop naar de latere Bokseropstand en de ondergang van de heersende dynastie.

Philip Hensher heeft met The northern clemency een turf geschreven die enkele decennia geleden veel kans zou maken om de Booker Prize te winnen, maar nu in de publieke opinie ten onder gaat aan de opeenvolgende lawines van details waaronder hij de lezer begraaft. Hensher portretteert twee decennia, van midden jaren '70 tot midden jaren '80, in het Noord-Engelse Sheffield (Yorkshire). Dit aan de hand van het wel en wee van twee families, waarvan een ingeweken uit Londen, tegen de achtergrond van een maatschappij in economische transitie. Sheffield, een stad die een belangrijke rol speelde in de industriële revolutie, ondergaat, parallel met de rest van het land, een overgang van een industriële naar een dienstenmaatschappij. Daarbij speelde de mijnwerkerstaking van 1984 een grote rol; een staking die dramatische gevolgen heeft voor beide families. Een epische roman in de beste 19e-eeuwse traditie.

De overdaad aan detail bij Hensher wordt een overdaad aan humor bij Steve Toltz in A fraction of the whole. Als er al een rode lijn in de shortlist van dit jaar gevonden werd, stond het woordje 'overdaad' in de pers bovenaan Zo detecteerde Sam Jordison ('The Guardian', 13.10.2008) ook een overdaad aan dwaze dialogen in Sea of poppies, is The white tiger overladen met aforismen en gaat The secret scripture te veel gebukt onder een doorgedreven hang naar diepzinnigheid (sinds wanneer is dat uit den boze?). Dit terzijde stapelt Toltz grappen, metaforen, cynische observaties en filosofische denkspelletjes op dat het een lieve lust is. Op zijn best indrukwekkend en hilarisch (eenzaamheid wordt "the slow squeeze of testicles by a hand that has just been in a refrigerator"), maar de overdaad en de minder geslaagde opmerkingen werken verveling en irritatie in de hand. Een wirwar van gekke ideeën en opeenvolgende rampen in het spoor van en getikte Australische familie met criminele aanleg.

De Ier Sebastian Barry zal op zijn derde nominatie moeten wachten om de Booker Prize binnen te halen. Na Een lange, lange weg (2005) werd hij nu voor de tweede keer genomineerd met de The secret scripture (vert. De geheime schrift). De bijna 100-jarige Roseanne McNulty zit haar hele volwassen leven al in een psychiatrische instelling. Naar aanleiding van de sluiting van de instelling worden de patiënten gescreend of ze elders worden geïnterneerd of ontslagen. Dokter William Grene vermoedt dat Roseanne nooit in de instelling thuishoorde en tracht haar levensverhaal te achterhalen. Zoals in zijn theaterwerk tracht Barry in zijn proza vergeten familieverhalen bloot te leggen om aan de hand daarvan bepaalde aspecten van de Ierse geschiedenis te exploreren. "As our ancestors hide in our DNA, so do their stories." Geschiedenis "is not the arrangement of what happens, but a fabulous arrangement of surmises and guesses held up as a banner against the assault of withering truth." Wie op zoek is naar prachtig geschreven proza in de beste Ierse traditie, waarin Barry's kwaliteiten als dichter en dramaturg doorschemeren, is hier aan het goede adres.

Tot slot nog dit. In aanloop naar de Booker Prize leken de Britse verkoopcijfers van de shortlist tegen te vallen, hoewel die na de aankondiging met een factor 1,5 tot 5 toenamen. Zou er enige verzadiging optreden t.o.v. de Booker of ontbrak het deze keer aan klinkende namen die tot de verbeelding van de lezers spreken? Bij ons laten de vertalingen voorlopig wat op zich wachten: twee zijn al beschikbaar (op de cover geen spoor van de nominaties voor de Booker Prize!), twee andere zijn voor resp. november en januari gepland en voor de laatste twee is het nog koffiedik kijken. Zou de Booker met zijn 40e verjaardag langzaam in een dal geraken? Of is er gewoon recessie op alle fronten?

Steve Toltz, A fraction of the whole, Hamilton London, 2008, 710 p., € 21,45. ISBN 9780241144121

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2008

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri