Vertaald proza

John Williams, Jan Donkers (vrt.): Stoner

door Kris van Zeghbroeck

Vijftig jaar na de voltooiing van zijn derde roman, Stoner, en twintig jaar na zijn overlijden, breekt de Amerikaanse schrijver John Edward Williams (1922-1994) wereldwijd postuum door met een bestseller die het vooral moet hebben van mond-tot-mondreclame van lezers. Nochtans werd Stoner toen het in 1965 verscheen goed ontvangen en kon het boek rekenen op een redelijke verkoop voor het in de vergetelheid raakte. Stoner werd een writers’ book, en het riep regelmatig verwondering op dat het niet meer verkrijgbaar was. Met de heruitgave in 2003 in de ‘Vintage Classics’-reeks met een voorwoord van John McGahern, werd het weliswaar opnieuw beschikbaar, maar het verkocht slechts bescheiden in het daaropvolgende decennium. Pas toen vertalingen van het boek in Europa aansloegen en uitgroeiden tot bestsellers, schoot ook de verkoop van de Vintage-uitgave de hoogte in. Opvallend is wel dat vandaag voornamelijk Europese schrijvers het boek bejubelen als een vergeten klassieker, de meeste Amerikaanse auteurs zien in Stoner geen Great American Novel. Maar uitgeverij Lebowski heeft, na een bescheiden inzet van 2500 dollar voor de vertaalrechten, eind vorig jaar een verkoopcijfer van 200.000 boeken gehaald, en dat werd met een 25ste druk met hardcover en leeslint in de verf gezet. Het verkoopsucces inspireerde de uitgeverij om eind vorig jaar Williams tweede roman, de western Butcher’s Crossing te vertalen en intussen is voor midden augustus ook de vertaling van August (1972, vert. Augustus) aangekondigd, Williams vierde en laatste roman, waarvoor hij de National Book Award deelde met John Barth (Chimera). Rest nog de debuutroman Nothing But the Night (1948) waarvoor Le-bowski na enige twijfel nu toch vertaalplannen zou hebben.
Centraal in Stoner staat de gelijknamige boerenzoon en landbouwstudent, die toevallig de literatuur en het literatuuronderwijs ontdekt, en langzaam aan een bescheiden academische carrière begint te timmeren aan zijn alma mater. Bij zijn overlijden schenken zijn collega’s een middeleeuws manuscript aan de bibliotheek, wat later zo’n beetje het enige spoor is dat van Stoners aanwezigheid op de universiteit is terug te vinden. Stoner onderging zijn leven stoïcijns, zowel thuis als op het werk, waar hij zich voortdurend moet aanpassen aan de grillen van zijn vrouw of de academische naijver van zijn departementshoofd. Een leven in mineur waarin elk moment van groot geluk gedoemd is om in de kiem gesmoord te worden. Ook de wens van de jonge Will Andrews in Butcher’s Crossing om de universiteit te laten voor wat het is en het wilde westen (het echte Amerika) en zichzelf te ontdekken in het spoor Ralph Waldo Emersons geschriften loopt met een sisser af. Wat hij vindt, is de wrede natuur van Herman Melvilles Moby Dick, die niet door de mens kan doorgrond of beteugeld worden. We bevinden ons op een keerpunt in de geschiedenis van de pioniers van het westen. De Amerikaanse bonthandel, het goud van gisteren, is het rottende afval van vandaag, de personages blijven berooid en gebroken achter. Bovendien trekt Andrews geen lessen uit zijn avontuur, hij heeft niets nieuws ontdekt en is geen stap verder geraakt in zijn zoektocht. De personages van Williams lijken de wereld te ondergaan, ze slagen er niet in hun lot in eigen handen te nemen. Je zou kunnen stellen dat het on-Amerikaanse karakter van Williams romans, die zich vrij traag en ingetogen ontwikkelen, een mogelijke reden is voor het onverwachte Europese succes.
John Edward Williams is geboren en getogen in Texas (zijn grootouders waren boeren) en studeerde in Denver en Missouri voor hij een academische carrière in Denver (Colorado) uitbouwde. Zijn regionale actieradius en persoonlijke leven vormen dus de achtergrond voor de romans Butcher’s Crossing (Colorado) and Stoner (Missouri), maar Williams’ thematiek is universeel en onderzoekt de manier waarop mensen hun leven aanpassen aan de druk van de buitenwereld. Williams benadert dit gegeven vanuit verschillende oogpunten, die gradueel evolueren van de privé- naar de publieke wereld. Waar in de twee eerste boeken van het type bildungsroman vooral de zoekende, naïeve jongeling centraal staat, die futiele persoonlijke keuzes maakt, doorloopt Stoner in een bestek van een halve eeuw een evolutie naar de publieke academische wereld. Stoner laat nauwelijks sporen in de tijd na, zoals de anonieme soldaten van Caesar Augustus, maar de Romeinse keizer zelf laat in de briefroman August als onderwerp van de annalen het persoonlijke en het publieke leven samensmelten tot geschiedenis. Meteen ook een moment van glorie voor Williams, die na drie traditionele romans als schrijver experimenteert met een fragmentarische modernistische stijl, die hem een gedeelde National Book Award opleverde. Het Europese succes maakt nu dat Williams met een klein, maar indrukwekkend oeuvre een groot lezerspubliek bereikt. De vertaalde romans zijn ook als luisterboeken uitgegeven, die met de rustige stem van Jan Donkers het trage, ingetogen verloop van de romans ondersteunen.


John Williams, Jan Donkers (vrt.), Stoner, Rubinstein Amsterdam, 2013, 8 p., € 24,95. ISBN 9789047614654. Vert. van: Stoner

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2013

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri