Vertaald proza

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2017

Jean Carrière: De sperwer van Maheux. Gevolgd door In het spoor van de Camisards van Ton van Reen

door Jan Baes

L’Epervier de Maheux, de Prix Goncourt van 1972 (twee miljoen exemplaren verkocht), is nu eindelijk, en zeer terecht, in het Nederlands vertaald ; op knappe wijze bovendien door C. Jongenburger. Een bijzondere prestatie gelet op de uiterst beeldende stijl en de kleurrijke taal waarmee zijn auteur, de in 2005 overleden Jean Carrière, dit aangrijpende epos uit het woeste Hoogland, de Hautes-Terres in de Cevennen, tot leven bracht.   
Het boek beschrijft op indrukwekkende wijze het ‘land van de steilten’ zoals het ook wordt genoemd, waar in enkele eenzame gehuchten en op alleenstaande boerderijen de laatst overgebleven Hugenoten - enkele gezinnen nog - tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw koppig bleven standhouden, de laatste levende herinnering aan een eeuwenoude geschiedenis van pesterijen, vervolging en vernietiging om hun geloof.
 
Ze overleefden er in de vrijwel verlaten, rotsachtige streek in onvoorstelbaar primitieve omstandigheden, het hele jaar door overgeleverd aan een bijzonder rauw en grimmig klimaat; zelfvoorzienend weliswaar, maar het drinkwater moest tijdens de droge, hete zomers honderden meters ver per kruiwagen worden aangevoerd en het voedsel bestond bijna uitsluitend uit tamme kastanjes en geitenmelk, zo nu en dan aangevuld met een stukje vlees van de jacht.
 
De roman, gebaseerd op werkelijke feiten (wat de woede van de streekbewoners na het verschijnen ervan opwekte), vertelt het verhaal van de Reilhans, de enig overgebleven familie in het gehucht Maheux. Hun boerderij wordt bewoond door vader Reilhan, de Zwijgzame, (‘Elke avond hetzelfde ritueel. Het hoofd gebogen over de magere kost prevelde hij met gevouwen handen iets wat voor een gebed moest doorgaan.’), de van eenzaamheid bijna gek geworden moeder, een mager meisje overgekomen uit de mijnstreek, (‘van kop tot teen in het zwart gekleed, in de rouw van haar verloren jeugd als ze twintig is… als ze oud is vraagt ze niet meer plaats in huis dan een krukje.’) en twee zonen, de oudste, Abel, het evenbeeld van zijn koppige vader en Joseph-Samuel, een door de moeder gekoesterd nakomertje die na de oorlog besluit zijn rauwe leven met behulp van de geletterde dominee Barthélemy in te ruilen voor een meer geciviliseerd bestaan.
 
De primaire Abel wil echter van geen wijken weten. Hij weigert de bijna tot ruïne vervallen en sterk vervuilde boerderij te verlaten, ook als hij na de dood van zijn ouders en een mislukt huwelijk alleen overblijft. Alleen, maar met een obsessie : de waterbron te vinden die het leven op deze woeste hoogten eindelijk dragelijk zou maken. Net zoals kapitein Achab tot het bittere einde de walvis Moby Dick achterna zou jagen, zo zal ook Abel Reilhan tot zijn dood de illusie, een reddingbrengende waterbron te vinden, blijven koesteren en er al zijn krachten aan spenderen. Zoals in de roman van Melville, speelt de natuur een alles overheersende rol en is het heroïsche maar redeloze gevecht van de mens bij voorbaat gedoemd te mislukken.
 
‘Hij stapte blootsvoets naar buiten en spuugde naar de lucht. Hij had graag gewild dat de hemel een gezicht had, iemand was, om hem beter te kunnen beledigen… iemand om je vuist tegen te ballen, die je kon uitvloeken.’
 
In zijn voorwoord vertelt de vertaler van een bezoek dat hij aan de schrijver bracht in zijn woonplaats Domessargues in de Provence. Jean Carrière zou bij die gelegenheid de nadruk leggen op het Occitaanse erfgoed dat weer lijkt op te bloeien in het zuidelijke deel van Frankrijk waar de Langue d’Oc nog gesproken en geschreven wordt. Zijn onfranse stijl verklaart hij vanuit die lyrische traditie.
 
Van Ton van Reen lezen we een uitgebreid verslag van zijn speurtocht naar de origine van de roman, wat vele Franse lezers, die in de ban waren geraakt van De sperwer van Maheux, hem hadden voorgedaan. De enorme belangstelling die het boek opwekte had tot gevolg dat een van God en mensen verlaten streek plots toeristisch interessant werd. Een resultaat dat door de bewoners met gemengde gevoelens werd onthaald omdat ze vonden dat het boek hen in een kwaad daglicht stelde. Anderzijds kwamen er nog al wat nieuwsgierigen op af en dat bracht, in een streek, die zoals vele andere op het Franse platteland een grote leegloop kende, weer wat inkomsten op. Wie zei er ook weer dat kunst en literatuur geen praktisch nut zouden hebben ?
 
Utrecht : IJZer 2016, 319 p. ISBN 9789086841332. Distributie: EPO 

deze pagina printen of opslaan