Tentoonstelling

Europalia: Indonesië in de kijker

door Kris van Zeghbroeck

Nog tot 21 januari 2018 loopt het multidisciplinaire Europalia Arts Festival Indonesia (europalia.eu) op verschillende locaties in België. Centraal staan de activiteiten in het Brusselse BOZAR, waar twee van de drie hoofdtentoonstellingen doorgaan: Ancestors & Rituals (tot 14.01.2018) en Power & Other Things (tot 21.01.2018). De andere hoofdtentoonstelling Archipel (tot 21.01.2018) vindt plaats in het Luikse museum La Boverie. Aan elk van de drie exposities is een gelijknamige catalogus verbonden die uitgegeven werd bij Snoeck Publishers.

In kort bestek voorgesteld is Indonesië ‘een immense archipel van meer dan 13.000 eilanden, die zich uitstrekken over maar liefst 5000 kilometer van oost naar west. Er zijn ongeveer 255 miljoen inwoners, 300 etnische groepen en meer dan 700 talen. Dat zegt al iets over de diversiteit van het land en de culturen waaruit het bestaat.’ Maar uiteindelijk zijn de hoofdtentoonstellingen erop gericht om elk vanuit een eigen visie de samenhang binnen die verscheidenheid te projecteren.

Ancestors & Rituals
Bij Ancestors & Rituals (Voorouders en rituelen) draait alles rond de vooroudercultus. De band met de voorouders die tot vandaag nog een belangrijke functie heeft van ‘Sumatra tot Papoea, over Java, Borneo, Sulawesi, de Kleine Soenda-eilanden en de Molukken’. De voorouders omvatten zowel de biologische afstamming als de mythologische geschiedenis van de stam waartoe iemand behoort.

Zij hebben een functionele impact op zowel het verleden, het heden als de toekomst. Via de stamboom bepaalt het verleden de status en sociale positie van de levenden. Daarnaast staat de steun en bescherming van de voorouders garant voor de harmonieuze hedendaagse samenleving. En uiteindelijk zijn de voorouders de bron van alle vruchtbaarheid die de toekomst van de stam en haar cultuur verzekert.

Toch is het geen op zich staand verhaal: ‘De uitwisselingen met andere culturen en religies hebben in de loop van de millennia grote invloed uitgeoefend op de kunsten, op de identiteitsbeleving en op de manier waarop de Indonesiërs naar eigen land kijken’. Zo hebben de meeste Indonesische culturen ‘hun roots in de Austronesische cultuur, die nomadenvolkeren meer dan 5000 jaar geleden uit Taiwan meebrachten’.

Vanaf de vijfde eeuw wonnen het boeddhisme en het hindoeïsme aan belang, terwijl de islam vanaf de dertiende eeuw een grote bloei kende. De koloniale Portugezen en Nederlanders voegden het opgelegde katholicisme en protestantisme toe aan een breed spectrum van religies die hun stempel drukten op de vooroudercultus en vice versa.

Het boek en de expo bieden een ontdekkingsreis doorheen de verscheidenheid van de Indonesische etnografische geschiedenis. De centrale rol van de vooroudercultus (Status, Vruchtbaarheid, Bescherming), de dodenrituelen en de blijvende sporen binnen het hedendaagse Indonesische maatschappijbeeld worden uitvoerig onder de loep genomen.

Power & Other Things

‘Alle kunst is politiek’ is een veelgehoorde stelling, die zeker van toepassing is op de tentoonstelling Power & Other Things. De expo wordt zo het canvas voor de bewogen Indonesische geschiedenis vanuit het perspectief van Indonesische en westerse kunstenaars. De tijdslijn loopt vanaf 1835 tot nu.

De koloniale jaren monden uit in de ontwrichtende Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende onafhankelijkheid van Indonesië. In de onafhankelijkheidverklaring van Indonesië eist president en founding father Sukarno van kolonisator Nederland dat ‘de kwesties rond de overdracht van de macht en andere dingen gewetensvol en zo snel mogelijk worden behandeld’.

Vanuit deze insteek wordt de koloniale en postkoloniale kunst onder de loep genomen die het beeld van Indonesië en haar geschiedenis vormgeeft. De kunst van 1835 tot 1945 heeft haar belang om het grote spanningsveld tussen Indonesië en kolonisator Nederland te tonen in leven en werk van kunstenaars als Raden Saleh, Jan Toorop en Emiria Sunassa.

Maar door de titel van de expo komt het zwaartepunt gaandeweg te liggen bij de postkoloniale kunst van na de onafhankelijkheid. Centraal staat ‘een analyse te maken van de rol van het geheugen, van de alternatieve verhalen achter de conflicten en van het construeren van de geschiedenis door de ‘legitieme’ en ‘institutionele’ macht’.

Binnen dit grote verhaal krijgen we een caleidoscoop van fragmentaire verhalen van Indonesische, Europese en Australische kunstenaars (Antariksa, Agung Kurniawan, Maryanto, Tom Nicholson, Ana Torfs en vele anderen) die in hun werk aspecten van de Indonesische geschiedenis  verwerken. Een tijdslijn (‘A Cloud of Influences’) brengt deze geschiedkundige invloeden in kaart.

Archipel

Binnen de tentoonstelling Archipel staat Indonesië als zeenatie centraal, een eeuwenoud handelsknooppunt. ‘Hier meerden de Austronesische schepen aan, de Arabische dhows, de Chinese jonken, de Iberische karvelen en de zeilschepen van de Oost-Indische Compagnie, voor de containerschepen en olietankers van vandaag’.

Door mensen, godsdiensten en goederen te laten samenstromen en samenkomen is de Indonesische archipel een verhaal van vele banden en connecties: ‘waar het nabije en het verre met elkaar in aanraking komen, tegen elkaar worden uitgespeeld door een alomtegenwoordige maritieme wereld’.

‘De zee verenigt meer dan ze scheidt en de moessonwinden maakten van dit knooppunt een verplichte halte voor buitenlandse kooplui, religieuzen en diplomaten. Hun aanwezigheid liet sporen na in de mythen, monumenten, kunst en tradities van het hedendaagse Indonesië’.

Vanuit economische invalshoek worden de verschillende invloeden doorheen de eeuwen in kaart gebracht. Daarbij staan gaandeweg de kostbaarheden centraal die Indonesië tot een gegeerde handelspartner maakten: een handelsknooppunt voor kruiden, goud, kostbaar hout, porselein en stoffen.

Vertrekkende van de oorspronkelijke  Austronesische bevolking ontwikkelden zich ‘de hindoe-boeddhistische koninkrijken, de eerste Sumatraanse en Javaanse keizerrijken, constante relaties met China, India en de moslimwereld, de opkomst en ontwikkeling van de sultanaten en de eerste contacten met de Europeanen. Indonesië was een vroege maar vaak miskende speler in de culturele en economische globalisering.

Dirk Vermaelen en Marie-Ève Tesch (red.): Voorouders en rituelen, Snoeck Publishers, Gent, 2017, 208 p. : ill. ISBN 9789461613752

Riksa Afiaty en Charles Esche (red.): Power & Other Things: Indonesia & Art 1835 - now, Snoeck Publishers, Gent, 2017, 127 p. : ill. ISBN 9789461613783

Andi F. Yahya en Nico Sanders(red.): Archipel : Indonesië : Koninkrijken van de zee, Snoeck Publishers, Gent, 2017, 207 p. : ill. ISBN 9789461614285

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri