Vertaald proza

Hommels en andere beestjes: De fascinerende insectenwereld van Dave Goulson

door Kris van Zeghbroeck

Insecten vertegenwoordigen traditioneel twee derden van het leven op aarde, maar recente studies tonen een terugval van vliegende insecten in Duitse natuurgebieden met 75 procent over de laatste 25 jaar. Een duidelijke oorzaak voor die slachting is er niet, maar de grote impact van de mens op biotopen, een gebrek aan voedsel, het gebruik van pesticiden en de rol van de klimaatsverandering staan bovenaan de lijst.

Professor Biologie Dave Goulson van de University of Sussex spreekt van een ecologisch armageddon: ‘We appear to be making vast tracts of land inhospitable to most forms of life, and are currently on course for ecological Armageddon. If we lose the insects then everything is going to collapse’. (The Guardian)

Vlinders, bijen en hommels zijn bijzonder gevoelig voor vervuiling en hun terugval in aantal en soorten is reeds langer aan de gang. Vandaar dat Goulson, vanuit zijn specialisatie in hommels in 2006 de Bumblebee Conversation Trust oprichtte. Een van de uitgangspunten was de te beperkte kring waarin wetenschappelijke studies over hommels circuleren. Een grotere bekendheid bij het brede publiek zou de bescherming ten goede komen.

Goulson academische publicatie Bumblebees: Their Behaviour and Ecology (2003) -- in 2010 herwerkt tot Bumblebees: Behaviour, Ecology, and Conservation -- is uitgegroeid tot een wetenschappelijk standaardwerk dat de fundamenten legt voor de Bumblebee Conversation Trust. Met specifieke projecten werd de terugloop van hommels in bepaalde gebieden tegengehouden. Maar voor de verspreiding van die bevindingen naar het grote publiek was er nood aan populair-wetenschappelijk werk.

Intussen heeft Goulson dat brede publiek bereikt met de uitgaven A Sting in the Tale (2013, vertaling: Een verhaal met een angel), A Buzz in the Meadow (2014, vertaling: Geroezemoes in het gras), Bee Quest (2017, vertaling: De vlucht van de hommel) en The Garden Jungle (2019, De tuinjungle). Niet alleen heeft hij daarmee de aandacht voor en de bezorgdheid voor de toekomst en de biotopen van hommels aangezwengeld, maar ook voor andere kwetsbare insecten.

Met het recente Silent Earth (2021, Stille aarde) laat Goulson de educatieve verhalen over hommels en andere insecten los voor de meer doorgedreven wetenschappelijke aanpak van begin 2000. Alle insecten staat centraal in een stevig onderbouwd pleidooi om insectenwereld (en dus ook onze planeet) te redden van de ondergang.

Al jaren geleden luidde Goulson de alarmbel over het effect van insecticiden in de landbouw. Dat leidde in 2017 tot een Europees verbod op ‘neuro-active insecticiden’ (neonicotinoids) die een zware impact hebben op onder meer vlinders, bijen en hommels. Maar voor Goulson moet de lat nog hoger gelegd worden:

‘In my view we should also consider the bigger picture; the current model of farming based on huge monocultures treated with dozens of pesticides is causing devastating environmental harm, undermining vital ecosystem services that keep us all alive’. (The Guardian)

In Een verhaal met een angel spiegelt Goulson zich enigszins aan Gerald Durrell om zijn eigen fascinatie voor de natuur in zijn kinderjaren in de verf te zetten. Durrells boeken als My family and other animals hadden een grote invloed op Goulsons exploratie van de natuur als kind. De sterke achteruitgang in soorten en aantallen van de hommels uit zijn jeugd is de voedingsbodem van zijn fascinatie voor deze ‘charismatische tijgers’.

Het opzetten van de Bumblebee Conversation Trust om de bekendheid en bescherming van de hommels aan te zwengelen, maakt deel uit van dit verhaal. Gewapend met weetjes over de vlieggewoonten en de eetpatronen van hommels, wordt de lezer warm gemaakt om hommels met andere ogen te bekijken en deze warmbloedige insecten een plaats te gunnen in de tuin en het omliggende landschap.

In 2003 kocht Goulson een oude boerderij in Frankrijk om de levensomstandigheden van de plaatselijke hommels te bestuderen. Deze locatie staat centraal in Geroezemoes in het gras. Goulson liet de landerijen verwilderen tot een natuurgebied waarin een grote verscheidenheid aan insecten een plaats vonden. Dit soort exploratie van een miniwildernis waarin natuurkennis gepaard gaat met poëtische interpretatie heeft zich tot een genre op zich ontwikkeld binnen het grotere veld van nature writing. 

De opzet in drie delen draait rond ‘Verhalen uit het veld’, ‘Het bont geschakeerde levensweefsel’ en ‘Het weefsel uiteenrafelen’. Zo krijgen we een anekdotisch inzicht in insectenfamilies, hun evolutie, gedrag en levenswijze. Die insecten krijgen in het tweede deel hun plaats in het groter geheel, het biotoop waarin ze floreren dankzij de aanwezigheid van bloeiende planten. Het grote belang van deze bestuivers komt in het derde deel aan bod, waar hun sterke achteruitgang en de negatieve impact op het leven op aarde onder de loep genomen worden.

De vlucht van de hommel traceert Goulsons zoektocht naar zeldzame hommelsoorten. Hij start in de ongerepte natuurgebieden van de Britse Salisbury Plains en de Schotse Hebriden, om daarna een stap in de wereld te zetten naar Polen, Patagonië, Californië en Ecuador. De gebieden waar geen interventie is van mensen, scoren doorgaans het best om hommels te ontdekken. Exoten worden hier gebruikt om de aandacht voor onze plaatselijke hommelsoorten te versterken.

Een handicap voor de leek blijft de moeilijke determinatie van sommige hommelsoorten die na de vangst met een net in een glazen buisje met watten tijdelijk vastgezet worden om de soort te bepalen. De kennis, gedrevenheid en humor waarmee Goulson ervaringen uit het veld deelt met de lezer, vormen echter de basis van zijn populaire boeken. Anekdotische nature writing van de bovenste plank met een liefdevol oog voor de omliggende natuur en een sterke wetenschappelijke onderbouw.

Wat nog ontbrak was de stap naar de praktijk. Daar komt verandering in met Dave Goulsons The Garden Jungle or Gardening (2019, De tuinjungle. Tuinieren om de wereld te redden). Wat in de vorige boeken in de natuur afspeelde, wordt nu betrokken op tuinen die met de nodige plantenweelde uitgroeien tot een paradijs voor het 'kleine geteisem' en zijn tweevoetige bewoners.

Daarvoor moeten we afstand nemen van het klassieke, met machines en bestrijdingsmiddelen onderhouden, gazon. Ideaal is om het kortgeschoren gazon om te vormen tot biodiverse graslandjes met wilde bloemen en kruiden die een veelheid van insecten aantrekken. Als je de som zou maken van alle tuinen en parken, groeit het besef dat elke tuinier een steentje kan bijdragen aan een gezondere planeet.

Bovendien zorgt de verwildering van de tuin voor een instrument om de verdroging van de bodem en de verspilling van water tegen te gaan. Met de juiste planten verander je je tuin in een oase die de broodnodige insecten en bestuivers overlevingskansen biedt. De tuin wordt een cruciaal instrument in het verbinden van versnipperde natuurgebieden.

Dave Goulson: Stille aarde, Atlas/Contact Amsterdam, 2021, 398 p. : ill. ISBN 9789045043845. Vertaling van Silent Earth door Nico Groen. Distributie: VBK België

Dave Goulson: De tuinjungle, Atlas Contact, Amsterdam, 2019, 304 p. ISBN 9789045039343. Vertaling van The Jungle Garden door Nico Groen. Distributie: VBK België

Dave Goulson: Een verhaal met een angel, Olympus, Amsterdam, 2017, 316 p. ISBN 9789046706091. Vertaling van A Sting in the Tale door Nico Groen. Distributie: VBK België

Dave Goulson: Geroezemoes in het gras, Atlas Contact, Amsterdam, 2016, 303 p. ISBN 9789045028415. Vertaling van A Buzz in the Meadow door Nico Groen. Distributie: VBK België

Dave Goulson: De vlucht van de hommel, Atlas Contact, Amsterdam, 2017, 303 p. ISBN 9789045032894. Vertaling van Bee Quest door Nico Groen. Distributie: VBK België






deze pagina printen of opslaan