Migratie is meer dan ooit
een thema. Ook de artistieke actualiteit is er steeds meer van doordrongen. In
literatuur en film, in theater en beeldende kunst neemt het thema van migratie
– en alle grootmenselijke vraagstukken die ermee verbonden zijn – een steeds
belangrijker deel voor zijn rekening. Met Exit
West heeft Mohsin Hamid hier een roman aan toegevoegd die excelleert in
overtuigingskracht en urgentie, en die er bovenal in slaagt om het thema de
universele draagwijdte mee te geven die het verdient.
Dat komt allicht niet het minst door Hamids eigen
levensverhaal. Hij werd in 1971 geboren in Pakistan, groeide deels op in de
Verenigde Staten, woonde in Lahore, New York, Londen, Griekenland en Italië en
combineert een Pakistaans met een Brits paspoort. Hij heeft, kortom, de
papieren om te schrijven over migratie. Hoofdpersonages Saeed en Nadia
ontmoeten elkaar in een niet nader genoemde islamitische stad, tijdens een
cursus voor marketeers. Saeed is van hun twee de meest traditionele moslim. Hij
draagt een baard en beschouwt seks voor het huwelijk als zondig. Nadia draagt
weliswaar een lang zwart gewaad, maar dat fungeert eerder als afweermiddel voor
al te opdringerige mannen. Ze is areligieus, rijdt op een motorfiets en is niet
vies van een paddo op zijn tijd.
Het verschil in
religiositeit staat de ontluikende liefde tussen Nadia en Saeed niet in de weg.
Charmant zijn de vele scènes waarin ze elkaar stiekem opzoeken, als waren ze
jonge pubers: elkaar, zichzelf en hun toekomst ontdekkend in een broeierige
verliefdheid. Maar sluipenderwijs raakt de stad waarin ze leven steeds meer
onder hoogspanning, tot ze op de rand van een burgeroorlog staat. Steeds meer
ontwikkelen zich geruchten dat er overal in de stad geheimzinnige deuren verschijnen,
waarlangs mensen kunnen ontsnappen naar andere plekken in de wereld. Wanneer de
situatie onhoudbaar wordt en het geweld voor Nadia en Saeed gruwelijk dichtbij
komt, besluiten ze een deur te zoeken. Met één stap belanden ze in een overvol
vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Mykonos.
Het gegeven van de deuren is natuurlijk bizar. Realistische
en magische elementen gaan in Exit West
onverstoord hand in hand gaan. Maar vooral legt Hamid ermee de nadruk niet op
het vluchten zelf, maar eerder op het feit dat een woon- of verblijfplaats voor
steeds meer mensen een uitermate relatief gegeven is. De auteur focust niet op
de gruwel van het vluchten zelf: je leest niets over gammele bootjes of over
roekeloze mensensmokkelaars. De nadruk ligt op het feit dat steeds meer mensen
in de wereld van vandaag geen eenduidige relatie hebben tot één plek. Wie
voorbij de politieke werkelijkheid van het vluchtelingenthema kijkt, weet dat
het waarschijnlijk daar is dat de werkelijke paradigmashift zich aftekent: in
het feit dat het leven onder de kerktoren voor steeds minder mensen nog een
doordeweekse realiteit is.
Met wat goede wil
wordt Exit West zo een deurenkomedie
op mondiaal niveau. De wereld lijkt vloeibaar geworden, mensen gaan van plek
naar plek. Niet alleen van Zuid naar Noord of van Oost naar West, maar ook in
de omgekeerde richting wordt gevlucht. Iedereen is een vluchteling, zo lijkt
Hamid te willen suggereren. En dat doet hij zonder te oordelen, in welke
richting dan ook. Dat maakt van Exit West
een complexe, genuanceerde en volstrekt eigentijdse vertelling, die onze wereld
in al zijn onbevattelijkheid probeert te tekenen.
Mohsin Hamid: Exit West, De
Bezige Bij, Amsterdam 2017, 222 p. Vertaling van Exit West door Saskia Van der Lingen.
ISBN 9789023466512. Distributie
WPG Uitgevers
deze pagina printen of opslaan