Vertaald proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2018

Emma Reyes: Het boek van Emma

door Hugo Van Hoecke

De genese van dit boek is haast even bijzonder als het verhaal zelf. Op haar 50ste begon Emma  Reyes vanuit Parijs, waar ze na heel wat omzwervingen was aanbeland, een uitvoerige correspondentie met Germán Arciénagas, op diens verzoek. Deze historicus/criticus had een soort artistiek voorgevoel dat Reyes wel iets zinnigs te vertellen had over de hachelijke kinderjaren die zij had ervaren in en nabij Bogotá, de Colombiaanse hoofdstad.  
 
Emma ging op zijn voorstel in en schreef hem tussen 1969 en 1997 een reeks van 23 brieven waarin ze vanuit het vertederend perspectief van haarzelf als  kleuter, nadien opgroeiende tiener, haar armetierige omgeving in beeld bracht en aftoetste aan haar kinderlijk bevattingsvermogen van toen. Aanvankelijk verzette de auteur zich tegen de publicatie van dit intieme logboek, maar nadien draaide ze bij. En gelukkig maar, want daardoor zijn we nu een literair juweeltje rijker waar tegelijk ook, zo neem ik aan, de sociologie iets aan kan hebben.
 
De eerste brieven beschrijven de blote-voetenperiode van het vierjarige kind dat in een één-kamerwoonst-zonder-ramen pal in de slums van Bogotá de wereld rondom zich probeert te begrijpen. Haar moeder is een hardvochtige vrouw die zij altijd moet aanspreken als ‘mevrouw María’ en die ze zich enkel herinnert als ‘de vrouw met de enorme zwarte haardos’. Ze weet niet eens of die ‘mevrouw’ haar échte moeder is : wanneer op een dag haar broertje bij haar informeert of zij een vader en een moeder heeft vraagt zij hem ‘wát dat dan wel zou mogen zijn’ - een frappante reactie die uitermate illustratief is voor de complete vervreemding die de prille jeugdjaren van Emma en  de andere kinderen van het gezin heeft getekend.
 
Als de kinderen haar te veel tot last worden laat de mysterieuze ‘mevrouw María’ doodgemoedereerd haar kroost ergens achter. Emma, dan bijna 7, en haar oudere zus Helena worden ondergebracht in een gemeenschap van religieuzen ‘in een klooster waar ze nonnen maakten’. Op beeldende manier vertelt de auteur hoe de zusters zich beijveren om het meisje – ondanks haar dubieuze afkomst, wat de nonnen permanent wantrouwig maakt – te ‘redden’ door haar strak in het gareel te leren lopen en vol te stouwen met religieuze begrippen waar ze geen moer van verstaat.  
 
Het brokkenparcours dat Emma volgt staat garant voor vertederende toestanden die je doen glimlachen, maar je tegelijk ook confronteren met de indroevige manier waarop een ontluikend leven grondig kan worden mismeesterd. Als ze bijna 20 is wordt het Emma te veel. Ze ontsnapt en klapt de deur van het klooster definitief achter zich dicht, op weg naar de tot dan toe onbekende ‘wereld’. Hier eindigen de 23 brieven.
 
Vele jaren later put de bevrijde Emma Reyes - die zich nadien nog ontpopt als schilderes - voor deze brieven rijkelijk uit haar arsenaal aan herinneringen : mijn hoofd is een kamer vol oude spullen, zo klinkt het. Ergens onderweg in het boek onderbreekt ze even haar relaas om toe te lichten dat zij zo gedetailleerd kan vertellen over die lang vervlogen tijd omdat zij zich die enge jaren herinnert alsof het gisteren was. Toegegeven, bij het schrijven zal een en ander wel wat feller in de verf zijn gezet, sommige karakters wat meer tot karikatuur verheven, enkele gebeurtenissen wat kleuriger voorgesteld, maar dat doet er helemaal niet toe.  
 
Waar het om gaat is de botsing van werelden. Er waren best wel wat argumenten voorhanden om van dit verhaal een aanklacht te maken. Maar in dat geval zou het de volwassen Emma zijn die de touwtjes in handen nam, terwijl het de bedoeling van de auteur was om enkel het kind-in-haar ten tonele te voeren. Dus blijft de rijpere Emma schroomvallig op de achtergrond, terwijl het onbevangen universum van het kind met al zijn speelsheid op de ongenadige werkelijkheid wordt losgelaten. Residu hiervan is een hoogst ontroerend levensverhaal, uitgespreid op een bedje van luchtigheid en met – onuitgesproken - een opgestoken vinger naar de kaduke samenleving. Of hoe een kinderlijk eenvoudig relaas kan leiden tot een krachtig statement.
 
Emma Reyes: Het boek van Emma, Meulenhoff, Amsterdam 2018, 201 p. ISBN 9789029092395. Vertaling van Memoria por correspondencia door Irene Van de Mheen. Distributie Lannoo 

deze pagina printen of opslaan