Nederlands proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2018

Louise O. Fresco: De idealisten

door Sigrid Jacobs

Ik moet eerlijk bekennen dat ik romans over westerse blanke mannen die naar Afrika verhuizen om de wereld te redden nogal terughoudend benader. Ik vind ze gevaarlijk, omdat ze gemakkelijk vervallen in huizenhoge clichés en stereotypen (blanke man wordt verliefd op mooie, Afrikaanse vrouw bijvoorbeeld), en vaak ook achterhaald. De idealisten van Louise O. Fresco is zo’n roman die van het eigen ‘engagement’ geen geheim maakt. Aan het einde van de roman is de wereld weliswaar niet veranderd, maar heeft Fresco de lezer wel aan het denken gezet over zichzelf en de wereld rondom. Misschien moet ik die initiële schroom dan toch wat vaker onder de mat schuiven.
 
Fresco, van opleiding landbouw- en voedseldeskundige, is met De idealisten niet aan haar proefstuk toe. Ook in haar eerdere romans, De kosmopolieten en De utopisten, stelde ze zichzelf de vraag die ze in de verantwoording van De idealisten als volgt verwoordt:
 
‘Wat is engagement, wat voor verantwoordelijkheid heeft de mens om de wereld te verbeteren?’
 
Die vraag wordt in De idealisten belichaamd door het personage van dokter Benjamin Marcus, de enige arts in een missiepost in het fictieve Akuchi, een dorp ergens in Centraal/West-Afrika. Als enige zoon van een welstellend Joods echtpaar dat tijdens de Tweede Wereldoorlog (‘die andere oorlog’) in Zwitserland terecht komt, groeit dr. Marcus op in een wereld van onuitgesproken trauma en materiële overdaad. Nadat hij tijdens zijn studentenjaren door een extreemlinkse beweging overtuigd wordt om als arts in opleiding vrijwilligerswerk te doen in Nigeria, begint hij zich steeds meer vragen te stellen bij zijn burgerlijke bestaan. Hoe zal zijn toekomst eruit zien als hij in Zwitserland blijft, met zijn rijkeluisverloofde trouwt en chirurg wordt voor de Zwitserse bourgeois? Marcus komt na de oorlog in Nigeria wel degelijk terug, maar breekt zijn verloving af en beseft al snel dat hij niet in Europa kan blijven. Na enkele omzwervingen komt hij uiteindelijk in Akuchi terecht.

De idealisten is een ideeënroman. Verwacht geen ingewikkelde plotwendingen of spitsvondige figurenconstellaties. Het is een exploratie van wat het betekent om verantwoordelijkheid te voelen voor wat er buiten jezelf ligt. Die exploratie heeft Fresco bovendien in een wondermooie taal gegoten. De idealisten is allesbehalve een onproblematisch boek, maar elke zwakte wordt gecompenseerd door de taal waarmee Fresco schrijft; een taal die schoonheid combineert met contemplatie, die oppervlakte verbindt met diepte. De spiegeling van de Tweede Wereldoorlog met de oorlogen waar Marcus middenin zit, een spiegeling die er voor hem voor zorgt dat hij zijn ouders post mortem toch nog leert begrijpen, is een tegelijk ontroerende en confronterende laag in het verhaal die de roman tijdelijk weghoudt van een te eenzijdig contrast tussen engagement en zelfgenoegzaamheid.  
 
Tijdelijk dus. Naarmate het verhaal vordert, wordt die tegenstelling tussen het engagement van de hulpverleners in Afrika en de navelstaarderij van de doorsnee westerling zo zeer op de spits gedreven dat het soms vervelend wordt om te blijven lezen. Als Marcus een keuze moet maken over zijn verblijf in Akuchi zijn er in zijn hoofd slechts twee opties: zijn engagement trouw blijven en voor de Ander kiezen of zichzelf in veiligheid stellen en dus (?) elk engagement opgeven. Die laatste keuze associeert hij met ‘het beeld van een terras en een glas bier en eindeloze rust in een leunstoel’ dat zich bij hem opdringt, maar dat hij ogenblikkelijk ook weer van zich afzet. Alsof eigen plezier en gezelligheid een zonde zijn in een wereld waarin er ook mensen lijden. Volgens Marcus is ‘alleen de westerling […] zo onbescheiden om te denken dat hij recht had op een lang en gelukkig leven. […] Alsof het hoogste wat je in het leven kon verlangen een aaneenschakeling van amusement was. Het leven als tijdverdrijf, hoe banaal kon het worden?’ De spiegel die Fresco ons voorhoudt, is weliswaar noodzakelijk en confronterend, maar wordt op den duur zo bits en ongenuanceerd dat je weigert er nog in te kijken.  
 
Openlijke exploraties van engagement in de hedendaagse literatuur blijven, tenminste wat mij betreft, moeilijk om tot een goed einde te brengen. Fresco trapt met De idealisten niet in de meest voor de hand liggende valkuilen en slaagt er wonderwel in een ideeënroman naar voren te schuiven die esthetiek met ethiek verbindt. Is De idealisten de meest inventieve roman die de laatste tijd in de Nederlandse literatuur verschenen is? Nee, zeker niet, daarvoor is de plot te weinig ontwikkeld en gebeurt er verhaaltechnisch te weinig. Maar De idealisten is wél een bijzonder mooi geschreven boek dat je doet stilstaan bij geluk en ongeluk, de kracht van het toeval en wat het betekent om in een positie te verkeren waarin je zomaar een boek uit je kast kunt nemen om in je leunstoel open te slaan.
 
Louise O. Fresco: De idealisten, Prometheus, Amsterdam 2018, 352 p. ISBN 9789044634969. Distributie Pelckmans Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri