Vertaald proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2018

José Eduardo Agualusa: Het genootschap van onvrijwillige dromers

door Hugo Van Hoecke

Van de Angolese schrijver-journalist met onmiskenbaar Portugese tentakels die dit geanimeerde verhaal uit zijn mouw schudde, vonden al tientallen titels de weg naar het publiek, in het Portugese taalgebied en daarbuiten. Agualusa is de overtuiging toegedaan dat het kritisch bevragen van politieke en andere machtsstructuren voor schrijvers een dwingende morele plicht is waaraan niet te ontkomen valt, zeker niet als de balans overhelt naar de kant van de machtigen. En aangezien dat in het Angola van rond de eeuwwisseling en ook daarna nog het geval was, is onverholen maatschappelijke kritiek in zijn werk nooit afwezig gebleven. De burgeroorlog was dan wel voorbij, maar corruptie is ervoor in de plaats gekomen. Ook in de periode waarin het verhaal zich afspeelt - de jaren 2015 en 2016- lokte dat in het land felle reacties uit. Agualusa ‘verbeeldt’ dit verzet literair in deze romantische politieke satire, even romantisch als politiek als satirisch.
 
Met dit gegeven op de achtergrond krijgt het verhaal diepgang. Zónder dit gegeven denk je al gauw dat het gaat over een paar mensen die wat eindjes aan elkaar dromen en dat vrijblijvend met elkaar delen. Maar in het licht van de politieke context krijgen uitspraken zoals ‘dromen is hetzelfde als leven, maar dan zonder de grote leugen die het leven is’ of ‘dromen zijn vreemd; als ze niet vreemd waren zouden het geen dromen zijn’, of ‘tegen een droom vechten is als tegen de stroom oproeien’ pas voelbaar spankracht.
 
Het boek handelt over een handjevol min of meer excentrieke figuren die met dromen te maken krijgen, wat de aanzet wordt tot hun onderlinge relatie; en waardoor ze dus een onuitgesproken genootschap vormen. De centrale figuur heet Daniel Benchimol, een journalist met bevreemdende dromen over personen die voor hem niet nawijsbaar zijn. Zijn voornaamste tegenspeler, de hoteleigenaar Hossi Kaley, is een ex-guerrillero die achternagezeten wordt door in dromen verpakte herinneringen aan zijn gewelddadig verleden. Verder is er de atypische fotografe Moira Fernandez, een creatieve vrouw uit Mozambique die de dromen van anderen droomt en er steevast op uit is om ‘de gebruikelijke betekenis van de dingen onderuit te halen’. Pas echt extravagant is het laatste ‘lid’ van het fictieve genootschap: de Braziliaanse neuro-wetenschapper Hélio de Castro, die aan een project bezig is om dromen zowaar vast te leggen op film.
 
Levendig en met veel vaart beweegt dit vreemde viertal zich vlot converserend en elkaar aftastend omtrent verleden en heden, herinneringen en dromen, leugen en waarheid, realiteit en fictie, doorheen de bijna-ruïnes van het totalitair bestel van de dag totdat uiteindelijk, niemand weet hoe, opeens blijkt dat zijzelf en alle mensen om hen heen op hetzelfde moment dezelfde droom hebben : de definitieve afgang van het corrupte regime.

‘Dromen zijn breekbare artefacten, waarvan de meeste vergruizen in het licht’, is de waarschuwing die Daniel in een van zijn dromen van Hossi te horen krijgt. Met af en toe een uitzondering dus. Dat bleek kort nadien het geval te zijn met Angola, want amper een jaar na de publicatie van Agualusa’s verhaal klapte het regime effectief in elkaar en lijken er voortaan voor het land betere tijden op komst. Flirten dromen dan toch met utopieën? Daar was de auteur nog niet uit toen hij dit allemaal neerschreef, en eigenlijk doet dat er niet toe want, zoals een van Daniels tegenspelers verkondigt: ‘Ik wil niet de boot, ik wil de reis, ik wil de plaat niet maar het lied’. Wat bij Daniel vonken slaat.
 
Met dit ongewild profetisch verhaal poogt Agualusa de kloof te overbruggen die gaapt tussen wat beleefd en bedacht wordt, tussen denken en doen; maar ook tussen wat ooit beleefd werd en nu nazindert in herinneringen, gevoelens, politieke wensdromen, op de grens van feiten en fantasie. Dat maakt deze fraaie sociologische fabel tot een soort bevraging van de historische realiteit en tegelijk ook tot een peiling naar de draagwijdte van het doorgaans onvatbaar droomgedrag, dat alvast bevorderd wordt tot hulpinstrument bij de interpretatie van de werkelijkheid.
 
José Eduardo Agualusa: Het genootschap van onvrijwillige dromers, Koppernik, Amsterdam 2018, 253 p. ISBN 9789492313447. Vertaling van A sociedade dos sonhadores involuntários door Harrie Lemmens. Distributie Elkedag Boeken 

deze pagina printen of opslaan