Het Balanseer is een kleine, maar
fijnzinnige uitgever die zich toelegt op de uitgave van experimenteel werk. De
vormgeving krijgt daarbij opvallend veel aandacht. Een tijdlang bleef de
uitgeverij buiten de schijnwerpers, maar de jongste tijd haalt het ze geregeld
het nieuws. Het geheel aparte debuut Shopgirl
van Dominique De Groen is daaraan niet vreemd. De bundel roept ook wel
controversiële reacties op.
Shopgirl is
allerminst een doordeweekse bundel. Hij heeft het niet over het alledaagse en
niet eens over het persoonlijke leven, maar wil een kritische analyse bieden
van de laatkapitalistische economie. De titelpagina is op zich al typerend: de
titel krijgt de ‘r’ van echte brands, en het isbn-nummer staat in het groot
afgedrukt (een identificatiecode voor elk boek dat verschijnt), als om de
handelswaar van de uitgave zoveel mogelijk in het licht te stellen: dit is geen
cultuur maar economie! De dichter spreekt dan ook uit ervaring. Naar eigen
zeggen heeft ze een tijdlang in de spotgoedkope kledingketen Primark gewerkt:
of ze dat gedaan heeft met het oog op haar literaire onderzoek (zoals indertijd
Günter Walraff), dan wel of de bundel een gevolg is van die precaire
werkomstandigheden, wordt niet duidelijk. Hoe dan ook zoomen de gedichten in op
het productieproces in een kapitalistisch, nietsontziend kader.
Die fascinatie voor
mechanische arbeid is trouwens ook stilistisch opvallend. De Groen haakt in
haar gedichten fragmenten aan elkaar tot een schier eindeloze reeks van indrukken.
De herhalingen symboliseren de sleur maar ook het gebrek aan initiatief en
controle van de ik-persoon. Die wordt slechts zelden geportretteerd als een
figuur van vlees en bloed, met een eigen wil en persoonlijke gevoelens. Zij
verschijnt doorgaans als een outsider, een klinische observator, iemand die een
schakel is in het omvattende productieproces van spotgoedkope massakledij, maar
die tegelijk (als enige?) kritische afstand kan nemen van die activiteiten. Uit
dat bizarre mengsel van routine en bewustzijn ontstaat de hier gemonteerde
werkelijkheid.
Tegelijk wordt de mens hier sterk gedeshumaniseerd. In deze gedichten
verschijnt de mens opvallend vaak als een amalgaam van losse lichaamsdelen, een
machine waarin de onderdelen meermaals sputteren. Omgekeerd blijft de
productieketen lang niet altijd eenduidig materialistisch. Integendeel, de
grenzen tussen object en subject vallen soms weg. Hier en daar zijn er sporen
die verwijzen naar dromen of verbeelding in wat een koele industrie zou moeten
zijn. Overigens gaat De Groen in haar analyse bewust verder dan de
kledingwinkel als materieel gegeven. Ze onderwerpt ook de fabrieken in het
Oosten aan een onderzoek, en traceert uiteindelijk de stof zelfs tot in de
zandkorrels en de aarde. Op die manier is haar bundel ook een aanklacht tegen
de manier waarop de mens onnadenkend omspringt met grondstoffen uit de natuur
en de aarde.
Dit
is een kritische bundel zonder enige twijfel. De haast klinische taal
contrasteert ogenschijnlijk met dat streven om mensen te overtuigen van het
gelijk, maar versterkt tegelijk wel de impact en de intensiteit van de hier
verwoorde probleemstelling. De Groen heeft alleszins een hoogst opmerkelijke
bundel geschreven, met krachtige beelden en een indringende zegging. Dat de
lezer na enige tijd een gevoel krijgt van al te grote afstandelijkheid, van
herhaling of overtolligheid is in feite mee in dit project ingeschreven. Het
zorgt ervoor de lezer ook vervreemdt, evenzeer uit zijn of haar routine als
poëzielezer wordt geschud. Dat De Groen een waar talent is, staat buiten kijf,
maar het valt toch af te wachten hoe haar eigentijdse dichterschap zich in de
toekomst zal ontwikkelen.
Dominique De Groen: Shopgirl,
Het Balanseer, Aalst 2017, 72 p. ISBN 9789079202478. Distributie EPO
deze pagina printen of opslaan