Etnische kunst

Constantijn Petridis e.a.: Frans M. Olbrechts 1899-1958 : op zoek naar kunst in Afrika

door Kris van Zeghbroeck

Frans M. Olbrechts is een van de pioniers van de moderne antropologie en de stilistische studie van primitieve kunst. Germanist van opleiding, studeerde hij antropologie in de Verenigde Staten bij Franz Boas, de vader van de moderne antropologie. In het spoor van Boas verrichtte hij tussen 1926 en 1930 veldwerk bij de Noord-Amerikaanse Cherokee, Tuscarora en Onondago. Om de afdeling etnografie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel te spijzen vertrekt hij na zijn terugkomst in België op een verkennings- en verzameltocht door West-Afrika (1933). Die resulteert in de gigantische tentoonstelling 'Kongo-Kunst' (1937-38) in de Antwerpse Stadsfeestzaal. Met meer dan 1500 topstukken was het een gigantische tentoonstelling, die enkel binnen een koloniale context kon worden gerealiseerd. Veel van die stukken belandden dan ook in de collecties van de broodheren van de expeditie (musea en privé-collecties).

Binnen de huidige deontologische gedragscodes van musea, waarbij gestreefd wordt naar samenwerkingsverbanden met musea en wetenschappers in Afrika, zijn dit achterhaalde praktijken. Toch kan je Olbrechts binnen de context van zijn tijd niet zomaar veroordelen. Tegen de stroom in was hij "niet op zoek naar goud of naar ivoor, noch ebbenhout of radium, maar naar dát wat Afrika misschien nog ooit beroemder zal maken dan al de schatten die het aan mineralen in zijn schoot bergt: zijn kunst en zijn kunstenaars." (Olbrechts, 1940) Met dit motto van de tentoonstelling over zijn figuur en zijn werk ('Frans M. Olbrechts 1899-1958. Op zoek naar kunst in Afrika') wil het Etnografisch Museum Antwerpen dan ook een wetenschapper eren die wars van het blanke superioriteitsgevoel van die tijd de zgn. 'primitieve' Afrikaanse objecten als volwaardige kunstwerken beschouwde.

Door stilistisch onderscheid te maken tussen de kunst van verschillende stammen legde hij de basis van de morfologische studie van figuratieve sculpturen uit Kongo. Hij onderscheidde vier stijlgebieden, beschreef heel wat ongeïdentificeerde voorwerpen en ontdekte zelfs de hand van een specifiek kunstenaar: de 'Meester van de Langgezichtstijl van Buli', een Luba-kunstenaar. Ook op antropolgisch vlak bleef Olbrechts werkzaam. In het spoor van zijn eerste Afrika-reis zette hij in 1938-'39 een Ivoorkust-expeditie op het getouw. Samen met zijn studenten Pieter Jan Vandenhoute en Albert Maesen verrichtte hij op kunst gericht veldwerk (antropologie van de kunst) bij de Dan-, Wé- en Senufo-volkeren. De meegebrachte voorwerpen werden uitzonderlijk goed gedocumenteerd met beschrijvingen en foto- en filmmateriaal. Op die manier werden o.m. de vervaardiging door de kunstenaar en het rituele gebruik gedocumenteerd voor het nageslacht.

Ondanks de kwaliteit van zijn werk is Olbrechts nooit internationaal doorgebroken. Dat komt o.m. omdat publicaties als zijn stilistische standaardwerk Plastiek van Kongo (1946) hoofdzakelijk in het Nederlands verschenen. Om deze lancune op te vullen werd dan ook besloten om naast de Nederlandstalige ook een Engelstalige tentoonstellingscatalogus uit te geven. Filiep Tacq stond in voor de grafische vormgeving. Hij liet zich duidelijk inspireren door oude uitgaven van Olbrechts' werk om dit standaardwerk een tijdloos karakter te geven. Het catalogusgedeelte -- met een gedeelte van de voorwerpen die op de historische 'Kongo-Kunst'-tentoonstelling te zien was -- werd gespreid over het boek geïntegreerd als illustratie bij het voorafgaande tekstgedeelte over Olbrechts en zijn werk. De catalogusbladzijden werden in de breedte uitgewerkt met afbeeldingen ter grootte van een postkaart en uitgebreid commentaar in de linkermarge.

De volledige uitgave straalt een functionaliteit uit die geen ruimte laat voor paginagrote sfeerbeelden. Dat neemt niet weg dat de grafische vormgeving ronduit indrukwekkend is. Net zoals de Olbrecht-tentoonstelling is dit boek een boeiende ontdekkingsreis die je leert met andere ogen naar Afrikaanse kunst te kijken.

Constantijn Petridis e.a.: Frans M. Olbrechts 1899-1958 : op zoek naar kunst in Afrika, Etnografisch Museum Antwerpen, 2001, 327 p. : ill. ISBN 907706902X


deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri