Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, JULI 2018

Antjie Krog: Hoe alles hier verandert

door Jooris van Hulle

De literaire prijs De Gouden Ganzenveer werd in 2018 toegekend aan de Zuid-Afrikaanse schrijfster Antjie Krog. Auteurs die eerder deze prestigieuze prijs die een schrijver of instelling wil bekronen omwille van hun inzet voor de Nederlandse taal, zijn onder meer Tom Lanoye, Adriaan van Dis, David van Reybrouck, Geert Mak en, in 2017, Arnon Grunberg.  
 
Het werk van Antjie Krog is ruim bekend in ons taalgebied. Naam maakte ze als dichter, maar ook – en misschien in de eerste plaats –  met de indringende sociaal-politieke analyses die ze scheef over haar land. Ter gelegenheid van de Gouden Ganzenveer-bekroning maakte Krog een persoonlijke keuze uit De kleur van je hart (2000), Een andere tongval (2004) en Niets liever dan zwart (2010), drie publicaties die in hun onderlinge samenhang haar positie als blanke (auteur) in kaart brengen binnen het Zuid-Afrika van na de apartheid.  
 
De deelteksten die zij nu onder de titel Hier alles hier verandert bijeenbrengt, focussen in de eerste plaats op het ik van de schrijver zelf. Zo groeit het geheel uit tot een beklijvende autobiografie die, mede vanuit de terugblik op de kindertijd, de anekdotiek zijn plaats geeft binnen het kader van die ene vraag die Krog zich altijd is blijven stellen:
 
‘Ik moet toch weten, of het voor iemand als ik mogelijk is om me te vereenzelvigen met de meerderheid, om ‘zwarter’ te worden? En of ik kan leven als een volledig en vrij onderdeel van de Zuid-Afrikaanse psyche.’
 
Genadeloos-eerlijk benadert Krog de context en de krachtlijnen van de Zuid-Afrikaanse samenleving. Weer uit Niets liever dan zwart:  
 
‘De vreemdheid is echt, plus het feit dat ik nooit echt zal kunnen doordringen in de ziel van een ander, een zwarte. Wat ik niet wil opgeven is de schrik voor en de eenzaamheid van dat onvermogen.’
 
Aan de gebloemleesde teksten uit de trilogie gaat een emotioneel geladen ‘Ten geleide’ vooraf, waarin Antjie Krog onder de titel ‘Een bezoek aan mijn geboortestad’ haar moeder portretteert die in een verzorgingstehuis verblijft. Dat op het eerste gezicht zoveel zwart de boventoon voert in de stad, merkt haar moeder op, en over de blanken:  
 
‘we zijn als insecten levend onder een steen – pas wanneer die wordt opgetild, zie je ons rondkruipen.’
 
En nadien, samen met haar moeder luisterend naar Die Winterreise, wordt het de dochter te veel:
 
‘Een mengeling van verdriet en tederheid, een volslagen gevoel van verlies en schaamte. En liefde. Ik raak haar zachtjes aan – de trillende halskwab van mijn alfabet.’
 
Een aperte allusie op het vers uit de in 2015 verschenen bundel ‘Mede-weten’, waarin Krog het had over haar moeder die voor haar ‘trillend keelvel van mijn alfabet’: de moeder die voor de dichter en de essayiste die Krog geworden is, altijd de grond van haar spreken is haar gebleven, letterlijk en figuurlijk haar ‘moeder-taal’. Het Afrikaans, waarover Krog schrijft als ze op een poëziefestival in Timboektoe het enig mooie gedicht ‘die boot knoop die water aan die lug’ voorleest:
 
‘Hier weerklinkt de taal die haar ziel haar bestaan gaf: gelittekend en besmet door zoveel schaamte en vernedering doordat hij zijn onvermogen tot medelijden was kwijtgeraakt en meedogenloos regeerde. Maar in zijn pogingen een nieuw ritme te vinden in een nieuw land, is de taal, zoals in de jaren van zijn ontstaan, kwetsbaar en broos geworden op de tongen van hen die hem spreken.’
 
In de fragmenten die Krog verder uitkoos, komt de moeder verder nog nadrukkelijk in beeld, onder meer met tekstflarden uit het essay dat die ooit schreef over de Anglo-Boerenoorlog. Herinneringen aan haar, herinneringen aan haar leven op de ‘plaas’ (de boerderij) in Kroonstad, herinneringen aan haar jeugdvriendin: het krijgt allemaal (weer) een plaats in Hoe alles hier verandert, in dagboekfragmenten, in de terugblik op een allerminst vlot verlopen interview dat zij had met Nelson Mandela, in brieven die zij vanuit Berlijn bv. schrijft aan haar moeder…  En wat blijvend aanspreekt in haar teksten: de manier waarop het persoonlijke tot metafoor wordt van de Zuid-Afrikaanse samenleving. Als Krog na jaren afwezigheid terugkeert op de ouderlijke boerderij luidt het:

‘Mijn keel voelt dik en verstoten, in mijn borstkas voel ik de pijn die te maken heeft met de onbeschrijflijke intimiteit van ergens thuishoren en je ontheemd voelen.’

Antjie Krog: Hoe alles hier verandert, Podium, Amsterdam 2018, 246 p.  
ISBN 9789057599156. Vertaling uit het Engels. Distributie Elkedag Boeken


deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri