Nature Writing
Natuur ten prooi: Van valken en haviken
door Kris van Zeghbroeck
Helen Macdonald (1970)
is als research fellow verbonden aan de faculteit wetenschapsgeschiedenis en
-filosofie van Cambridge University (Jesus College). Ze debuteerde als dichter
met Shaler’s Fish (2001). Macdonald heeft
een lange ervaring als valkenier en schreef in 2006 met Falcon een cultuurgeschiedenis van de valk en de valkenjacht.
In 2014 brak ze door
met de fascinerende nature writing biografie H is for Hawk (vertaling De H
is van havik). Het book werd bekroond met de Samuel Johnson Prize 2014
(sinds 2016 omgedoopt tot Baillie Gifford Prize for Non-Fiction), de Costa Book
Award 2014 voor biografie en werd opgenomen op de Wainwright Book Prize
Shortlist 2015.
Aanleiding voor het
boek is het overlijden van Helen Macdonalds vader. Om haar verdriet te
verwerken, besluit ze een havik af te richten. Een intimiderend roofdier dat
zich moeilijk laat temmen. Op de valreep kiest ze voor een kleiner, minder afschrikwekkend
exemplaar, dan wat ze besteld had. Een factor toeval die bepalend is voor het
verdere verhaal.
Het hele proces van
africhten loop parallel met de levensgeschiedenis van Macdonald, haar liefde
voor de valkerij en haar band met haar vader. De africhting van Mabel verloopt
met vallen en opstaan, en reflecteert het rouwproces dat ze doormaakt. Voor de
werkwijze kan de auteur gedeeltelijk terugvallen op de beschikbare literatuur,
waaruit ze regelmatig citeert.
Eén specifiek boek, The Goshawk (1951 - De havik) van T.H. White (1906-1964), wordt als het ware een derde
verhaallijn, naast het biografische rouwproces en de africhting van de havik. De
inzichten rond het africhten van haviken zijn intussen wel bijgesteld, maar
Whites boek vormt een klankbord voor Macdonald en geeft het boek een
metafictionele dimensie.
White zelf begon aan
het project om aan een depressie te ontsnappen. Zijn relatie met het dier is
meer een krachtmeting dan een samenwerking zoals bij Macdonald. Centraal staat
bij hem de zoektocht naar een mythisch verleden waar mens en dier één waren.
Een tot mislukking gedoemd project, waarvan hij inzichten verwerkte in zijn
romans over koning Arthur. T.H. White verliest de
krachtmeting met zijn havik die zich losrukt en in de nacht verdwijnt.
Boeken over dieren
kennen zelden een happy ending, stelt Helen Macdonald. In Barry Hines’
(1939-2016) A Kestrel for a Knave
(1968, Kes), verfilmd als Kes door Ken
Loach, draait de oudere halfbroer van de tiener Billy de nek van de door Billy
afgerichte torenvalk om en gooit hem in de vuilbak. Een magistrale ontwikkelingsroman van een arbeidersjongen die in een innige relatie met een torenvalk zijn gebroken gezinstoestand in een armoedige mijnstreek tracht te overstijgen.
Macdonald vertrekt
van het definitief verlies van haar vader, maar moet een (tijdelijk) verlies
verwerken als ze op het einde van het boek Mabel onderbrengt bij een bevriende
valkenier. Hamvraag is of het dier haar nog zal herkennen na de volgende
zomer?
Op het einde van J.A.
Bakers (1926-1987) The Peregrine (1967
- De slechtvalk) sterft een valk: ‘Het
laatste licht valt als vlokken neer en verkruimelt. De verte beweegt zich door
de vage lijnen van de olmen in het binnenland en komt dichterbij en pakt zich
samen achter het duister van de valk. Ik weet dat hij niet zal opvliegen. Ik
klim over de zeewering en sta vóór hem. En hij… slaapt.’
Baker beschrijft poëtisch en met een scherp oog voor detail slechtvalken in hun biotoop op de moerasgronden
van Oost-Engeland. Een levenslange obsessie met slechtvalken resulteert in een
klassieker van Britse nature writing, bekroond met de Duff Cooper Prize.
Natuurschrijver
Robert Macfarlane brengt in de inleiding een ode aan het talent van Baker: ‘Alles
wordt onverhoeds vreemd en fraai tot uitdrukking gebracht door de vlucht van de
valk en de wijde valkachtige blik van de verteller. Dit is een boek dat de
verbeelding vleugels geeft en haar nog maanden en jaren nadien hoog zal houden.’
Barry Hines: Kes, Podium Amsterdam, 2019, 224 p. Vertaling van A Kestrel for a Knave door Harm Damsma en Niek Miedema. Distributie Elkedag Boeken
Helen Macdonald: De H is van Havik, De Bezige Bij Amsterdam, 2016, 350 p. ISBN 9789023492412. Vertaling van H is or Hawk door Nico Groen en Joris Vermeulen. Distributie Standaard Uitgeverij
T.H. White: De Havik, Atheaeum Amsterdam, 2016, 235 p. ISBN 9789025302818. Vertaling van The Goshawk door Jolande van der Klis. Distributie L&M Books
J.A. Baker: De slechtvalk, Atlas/Contact Amsterdam, 2014, 234 p. ISBN 9789045027470. Vertaling van The Peregrine door Hans Edinga. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan