Vertaald proza

Charles Lewinsky: Terugkeer ongewenst

door Rasmus Van Heddeghem

Charles Lewinsky blijkt een rasverteller inTerugkeer ongewenst wanneer hij zijn hoofdpersonage Kurt Gerron een stem geeft die heden en verleden verbindt in een levensverhaal dat leest als een perfect opgebouwde revue. In deze fictionele autobiografie van de Joodse acteur-regisseur met een eindeloze fantasie vertelt die zijn meeslepende levensverhaal, dat begint in het kleinburgerlijke Joods milieu van zijn ouders die Duitser dan de Duitsers wilden zijn, gaande over de gloriejaren van het sterrendom aan de zijde van Peter Lorre, Marlène Dietrich en Brecht in de Berlijnse cabaret- en filmwereld tot het moment dat de Gerrons op de vlucht moeten voor het nazisme. Lewinsky vermengt deze ononderbroken monoloog met de gewetensstrijd van de nu gevangen Gerron aan wie de nazi’s opgedragen hebben een propagandafilm te maken over het concentratiekamp van Theresienstadt. Net de bravoure van de schrijver kan weleens de angel van het boek zijn.
 
Verteller Gerron geeft inderdaad kwinkslag na grap na pointe ten beste. Hoewel ironie en cynisme zich afwisselen in een perfect opgebouwde tekst, mag het niet verbazen dat Lewinsky de toon van deze kamproman die ‘leest als een trein’ heeft moeten verdedigen. Ondanks de gruwel van het verhaal verkiest hij het wapen van de humor. Soms lijkt dat misplaatst, soms slaat hij er meer dan raak mee: in de scènes waarin Gerron de kampoversten en gevangen moet plezieren met zijn humor en speeltalent terwijl er al lang niets meer te lachen valt, maakt de gruwel de humor ondraaglijk wrang.
 
We leren hem kennen als een geboren regisseur die de fout maakt te geloven dat hij door de film te maken in Theresienstadt zowel Olga, zichzelf en andere gevangenen kan redden van deportatie naar Auschwitz. Eigenlijk wil hij geloven dat hij nog niet het nummer op zijn arm geworden is, zoals de vroegere filosoof en huidig latrinebewaker Turkavka hem verwijt. Ensceneren en regisseren was voor Gerron de enige manier om in de wereld te staan: Toen hij succes had, werd hij ‘een toeschouwer van zijn eigen voorstelling’, hoewel hij wist dat ‘een goed verzonnen leugen de leugenaar net zo goed overtuigt als degene tegen wie gelogen wordt’.
 
Ook wanneer Lewinsky de jaren dertig schetst, wordt duidelijk dat wanneer het nationaalsocialisme Duitsland in zijn ban krijgt, Gerron en de joodse artiestenscène pas beseffen wat er gebeurt wanneer het te laat is. Wereldvreemd waren ze ervan overtuigd dat de schertsvertoning die de tweederangsacteurs Hitler en Goebels opvoerden al snel van het programma geschrapt zou worden. Tot de sfeer in Berlijn steeds grimmiger wordt, discriminatie onmerkbaar vervolging wordt, en akelig duidelijk wordt wie de regie verloren heeft en welke operettefiguren het podium claimen.
 
Met de gecontesteerde Berlijnse branie van een cabaretier en de galgenhumor van een veroordeelde imponeert Gerrons verhaal dat Lewinsky plaatst op het schouwtoneel van Duitslands bitterste geschiedenis. 
 
Charles Lewinsky: Terugkeer ongewenst, Signatuur, Amsterdam 2012, 447 p. ISBN 9789056724108. Vertaling van Gerron door Elly Schippers. Distributie Standaard Uitgeverij
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswolf 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri