Nederlands proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2018

Johanna Spaey : Kleine encyclopedie van de eenzaamheid

door Jooris van Hulle

‘Een labyrint van vele soorten eenzaamheid en alleen-zijn ’: zo omschrijft Johanna Spaey in het voorwoord bij haar Kleine encyclopedie van de eenzaamheid de ervaring die ze opdeed bij het redigeren van haar boek. In alfabetisch gerangschikte lemma’s, die ze ‘volledig naar eigen zin heeft opgevuld (ib.) en van ‘aardappeleters’ (naar het werk van Vincent van Gogh) tot ‘zwerver’ reiken, benadert zij, zonder daarbij exhaustief of allesomvattend te willen zijn, de vele momenten waarop eenzaamheid zich manifesteert, nu en in het verleden.  
 
Vaak komt ze daarbij verrassend uit de hoek. Onder het lemma ‘baren’ heeft ze het bv. over het feit dat ‘nergens anders dan bij de geboorte de ontologische eenzaamheid van de mens zo scherp wordt vastgelegd.’ Een uitspraak die inderdaad ‘beladen klinkt’ bij iets wat veel ouders als magisch en overweldigend ervaren. Vanuit haar lectuur - filosofen als Levinas, Kierkegaard en Nietzsche, maar ook literatoren, Rilke onder meer en diens beroemde ‘Wie nu geen huis heeft bouwt er zich geen meer’, en beeldend kunstenaars als Camille Claudel – onderbouwt zij het geheel van haar overpeinzingen.  
 
Op andere momenten grijpt zij terug naar gekende en herkenbare situaties. Hoe bv. de alleenwonende zijn hulpeloosheid moet overwinnen (‘als een alleenstaande expliciet hulp moet vragen aan een ander, voelt dat in veel gevallen alsof hij of zij iemand tot last is’). Of als ze het heeft over de magie van een pelgrimstocht naar Santiago de Compostella: ‘een luxe vlucht uit de ratrace.’ Sterk geëngageerd is wat ze zegt aan het Syrische jongetje Aylan, dat in 2015 op de vlucht naar Europa verdronk voor de Turkse kust:
 
‘Je weet het niet, maar bij alle volgende verkiezingen gaan de debatten over eigenwijze, ongewenste vluchtelingen en asielzoekers. Ze eigenen zich je verhaal toe en negeren je lichaam. Nog elke dag lig je ergens op het strand.’
 
Eenzaamheid laat zich moeilijk definiëren. In die zin stemt de uitspraak van Nietzsche over ‘Venetië’ tot nadenken: ‘Een honderdtal diepe eenzaamheden vormen samen de stad Venetië – dat is haar magie. Een symbool van de mens van de toekomst.’ Ontroerend dan weer is het lemma ‘Oorlogsbrief’, waaruit Spaey’s blijvende interesse blijkt voor De Eerste Wereldoorlog (denk aan haar romans Dood van een soldaat of De eenzaamheid van het Westen) en waarin zij citeert uit het gedicht dat Roland Leighton (1895-1915) schreef voor zijn verloofde Vera:  
 
‘Violets from Plug Street Wood,
Think what they have mean to me –
Life and hope and love to you’.  
 
Of, zoals Johanna Spaey het zelf aanreikt onder het lemma ‘Landschap’: ‘Pas als ik opnieuw word verlaten, want zo gaat het toch altijd, nestel ik me weer tussen de soldatengraven, de kruisen, de treurende engelen en de plastic bloemen. Ik heb op die momenten meer lief wat niet van mij is dan wat mijn leven me wel heeft gegeven.’
 
Johanna Spaey: Kleine encyclopedie van de eenzaamheid, De Geus, Amsterdam 2018, 319 p. ISBN 9789044539691. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri