Poëzie

BOEKEN NR. 3, MAART 2019

Mark Meekers: Uit de volière van mijn hart. Nagelaten gedichten 1958-1982

door Yvan de Maesschalck

Hoewel hij hopelijk nog lang niet is uitgezongen heeft Mark Meekers (pseudoniem van Marcel Rademakers) intussen een respectabele artistieke carrière achter de rug. Behalve dichter is hij ook beeldend kunstenaar en is/ontplooit hij dus een opmerkelijk dubbeltalent, wat hem meteen in de buurt brengt van geestgenoten als Louis Paul Boon, Lucebert, Paul Snoek, Hugo Claus, Jan Vanriet en Lies van Gasse. Bovendien heeft hij zich vaak laten inspireren door het leven en werk van toonaangevende schilders. Een absoluut hoogtepunt in zijn oeuvre vormt de bundel Feesten van licht. Rembrandt (1999), waarin de dichter kanttekeningen maakt bij een aantal chronologisch geordende schilderijen en etsen van grootmeester Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606-1669). De slotwoorden van het slotgedicht ‘Gelieerd’ zijn zonder meer van toepassing op Meekers zelf:  
 
‘licht werd sluitsteen van elk gebed:
 
mijn amen’.
 
In zijn bundel Ropsiennes (2009) treedt hij in dialoog met de diabolische erotiek en decadente sensualiteit van de Belgische kunstenaar Félicien Rops (1833-1898). Diens picturale werk beeldt op allerlei manieren ‘de tongzoen van de duivel’ uit en dat doen ook de sensuele gedichten van Meekers. In het verlengde van voornoemde bundels ligt de uitvoerige biografische bundel Bodemloos blauw (2016) over de Russisch-Franse Joodse schilder Marc Chagall (1887-1985). De lezer wordt hier niet alleen getrakteerd op een indringend lyrisch overzicht van zijn werk, maar kan menig gedicht ook lezen als de vertolking van Meekers’ eigen credo. Ongeveer halfweg de bundel staat in ‘Annus horribilis (1944)’ dit te lezen:  
 
‘ook ik geschaduwd
door de dood. toch blijf ik licht-gelovig, houd
vlam achter de hand tussen hier en hier-

namaals’
 
Een gedachte die spoort met het nawoord waarin de dichter wijst op de hoge mate waarin hij zich identificeert met Chagall en diens rebelse oeuvre.  
 
De bijna dwangmatige eredienst aan het licht vormt een centraal motief dat, zo niet in elk gedicht, dan toch in elke reeks van de bij Uitgeverij P uitgebrachte bloemlezing Salto Vitale (2014) opklinkt. Wie die gedichten na elkaar leest, wordt niet alleen getroffen door de eloquente, zij het soms breedsprakige hulde aan de vele gestalten van het licht, maar ook door de sociale bewogenheid en gevoelens van mededogen/vertedering die eruit spreken. Het gaat in zijn poëzie zowel om de evocatie van het adagium ‘licht is mijn patrimonium’ – mede dankzij het iconografische werk van Paul Gauguin (1848-1903) en Eugeen van Mieghem (1875-1930) – als om zijn betrokkenheid bij de landverhuizers die vanuit Antwerpen met de Red Star Line de oversteek waagden om in Amerika een nieuw leven op te bouwen: ‘geen vlooi / mag het beloofde land in, alleen maar arme luizen’. Zo klinkt het gortdroog – maar wellicht nog altijd even actueel – in het gedicht ‘Emigranten’.
 
Meekers was overigens de eerste Doeldichter (2007-2009) – is dus de voorganger van Frank De Vos (2009-2011), Hilde Van Cauteren (2011-2013) en de huidige poet in residence Geert Colpaert – en heeft in die functie een aantal beklijvende aantekeningen gemaakt, die naderhand werden gebundeld in Doelgericht (2009). ‘Keilt de ultieme kei door het / raam van de woede? de doden zullen met / hun vuisten op de stalen rompen hameren’. Zo heet het vastberaden – en even onverminderd actueel – in de slotverzen van ‘Doeleinde’. De over Doel geschreven gedichten onthullen trouwens een aspect dat in Meekers’ latere werk nadrukkelijk de kop opsteekt: het verlangen van de ik-figuur om de tijd te stremmen en de daarmee gepaarde hunkering naar het gekoesterde verleden. Die romantische motieven herkent de dichter onder meer in het surrealistische schilderwerk van Paul Delvaux (1897-1994), waaraan hij elf gedichten wijdde die in de bij Demer uitgebrachte bloemlezing rugzak in ruil voor een valies. tien dichters uit Vlaanderen (2018) zijn opgenomen.
 
Ik ben wat langer blijven stilstaan bij het latere, zogeheten ‘klassieke’ werk van Mark Meekers, omdat ik van mening ben dat zijn werk – ondanks een onverdroten dichterlijke inzet van vele jaren – in Vlaanderen en Nederland onvoldoende weerklank heeft gevonden. Wie zijn productie overschouwt en de metaforische consistentie ervan ziet, moet vaststellen dat Mark Meekers in ieder geval meer aandacht – en dus ook meer lezers – verdient. Het is daarbij opvallend hoe de dichter zich bijna van meet af aan van het kwatrijn heeft bediend. Vanaf Verrukkelijk toegankelijk (1984) tot de laatste mij bekende reeks over Delvaux heeft hij gedichten geschreven die uit vier, al dan niet rijmende strofen zijn opgetrokken – en die alleen al daardoor aan het sonnet doen denken. Ook in formeel opzicht is zijn poëzie dus hogelijk consistent en staat ze haaks op de poëtische waan van de dag. Aan klankeffecten en stijlfiguren uiteraard geen gebrek, maar ook wat dat betreft oogt zijn werk samenhangend en authentiek.
 
Het contrast met de onlangs gepubliceerde Uit de volière van mijn hart. Nagelaten gedichten 1958-1982 is onwaarschijnlijk groot, maar de recente publicatie ervan verleent ons inzage in de lange incubatieperiode van zijn dichterschap. Eerst en vooral is er van strofische gedichten in deze verzamelbundel nauwelijks sprake. Daarenboven lijkt het vooral om teksten te gaan waar weliswaar een poëtische adem overheen is geblazen, maar die tegelijk doorbuigen onder zoveel omhaal van woorden dat ze inderdaad nalaten gedichten te zijn. Het is hoe dan ook een voorrecht voor de lezer ermee kennis te maken: het getuigt van grote onbevangenheid en moed vanwege een gevestigd auteur om ook ‘de onstuimige aanloop’ naar zijn latere poëzie ‘van onder het stof te halen’ en aan de lezer te presenteren.
 
De titel Volière van mijn hart is ontleend aan het slotvers van het gedicht ‘aan een creoolse’. Het lijvige boekwerk is onmiskenbaar een volière, een vogelkooi, ja ‘een woordenregen’ barstensvol teksten die stijf staan van zintuiglijke beeldspraak en over elkaar buitelende klankpatronen. In de inleidende beschouwing ‘Woordvoorwoord’ worden Meekers’ vroege gedichten ‘experimenteel’, ‘numineus’ en ‘maniëristisch’ genoemd. Dat zijn ze vaak ook, in die zin dat ze grossieren in synesthesieën, associatieve verschuivingen, neologismen en nieuwvormingen die soms – maar niet altijd – een ongeschreven grens overschrijden. Bijwoorden veranderen daarbij gemakkelijk in bijvoeglijke naamwoorden en omgekeerd. De taal – het taalsysteem – wordt op haar mogelijkheden getoetst en het lexicon wordt ontwricht, alsof de dichter in wording zich doelbewust wentelt in een laboratorium van klanken, zonder zich te bekreunen om welke gangbare regel dan ook.
 
En dus is er sprake van ‘het wijngaardranke fluitspel van pan, de al- / demon’ of van ‘de weerkaatsing van / de amarille pupillen in de spiegel’, of nog, van ‘de draaikolken van de / gevleugelde oervleesangst’ en ‘het membrane meer van de vlakte’. Of van ‘regenweenwee’, ‘mezenhese mist’ en ‘merelmondmonologen’. Dat het erg triestig kan zijn als het regent in de herfst, weten we sinds Karel van de Woestijne, maar het beeld dat de jonge Meekers ervoor bedenkt in het gedicht ‘tranensnoer’ roept medelijden op met de regen zelf:  
 
‘nu ligt de regen in mijn zavelhuis te slapen als tandeloze bedelaar
bloeimondgebroken’.
 
Meekers verkent de grenzen van de taal en van de muziek die aan menselijke taal inherent is en doet, wat dat betreft, weleens aan het werk van Mark van Tongele denken. Zoals volgende verzen onwillekeurig herinneren aan Jan Engelman:  
 
‘inkt vloeit mij aan
schoeners stomen schommelend voorbij
de wijn van de wind wordt licht om drinken’.
 
Waarbij het ambigue laatste vers niet nalaat allitererend te knipogen naar een grondgedachte van zijn poëtica.
 
Wie van deze in formeel opzicht grillige gedichten wil genieten, beschikt liefst over een ‘muzikaal oor’ en moet zich laten leiden door het ritme en het hoogpolige klanktapijt dat over de meeste ervan is uitgespreid/gedrapeerd. Alleen dán is het mogelijk te beamen wat in het poëticale openingsgedicht van ‘Nenufaren op het vuuraltaar’ (1970-1972) te lezen staat: ‘dichten is de wanhopige poging om de bressen te “dichten” tussen / woord en werkelijkheid, door een ontwoording van alle woorden!’ Het taalgeweld waarover de experimentele Meekers beschikt, verhindert evenwel niet dat hij weleens afstand doet van de barokke woordenweelde waarin hij baadt en als het ware tot bezinning komt. Het korte gedicht ‘schets’ in de bundel Feest van het falen (1976) lijkt me daarvan een uitstekend voorbeeld:
 
ik ben tot het ultieme einde
van het rietblad gerold
 
de wolk waaruit ik viel
bijt reeds in

de avondappels

In deze sterk retorische poëzie is af en toe een aanzet merkbaar van de grote thema’s die de klassieke Meekers graag bespeelt: de samenhang tussen woord en beeld, klank en betekenis, en vooral, de complexe grammatica van het licht. Het licht van de zon en dat van de maan lijken te wedijveren met elkaar in talloos veel varianten. Ze bouwen aan een knetterend magnetisch veld waarin ‘de vrome duisternis / dooft in oasen van extase het vormsel van licht’. Wie de vele honderden ‘nagelaten gedichten’ van Meekers wil lezen, weze gewaarschuwd: ‘de dichter is een schip / dat zijn beelden lost / aan de wal van het onbegrip’. Wie ze op hun waarde wil schatten moet ze lezen tegen de achtergrond van zijn bekoorlijke, strak in het pak gestoken latere verzen. En wellicht ook tegen de achtergrond van zijn picturale werk, zoals de fraaie, door Meekers ontworpen omslag (‘Licht’) suggereert. Maar daar ben ik, jammer genoeg, voorlopig onvoldoende mee bekend.
 
Mark Meekers: Uit de volière van mijn hart. Nagelaten gedichten 1958-1982, ARTsenicum, Heverlee, 2018, 270 p. ISBN 9789090313924 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri