In De
solist van Rob Waumans keert de joodse pianist Valentin Grossman terug naar
het door de Russen bevrijde Berlijn, de stad die hij aan het begin van de
Tweede Wereldoorlog is moeten ontvluchten. Hij gaat er op zoek naar zijn
geliefde, Elise, die hij er noodgedwongen moest achterlaten. We krijgen telkens
hoofdstukken te lezen over die zoektocht, die worden afgewisseld met flashbacks
uit de voorafgaande jaren waarin verteld wordt over Valentins periode als
onderduiker en over zijn relatie met Elise. Terwijl de passages over het nu het
gewone tijdsverloop volgen, gaan de hoofdstukken over het verleden steeds
verder terug in de tijd (van 1944 tot 1931).
Valentin is redelijk radeloos en
hij zoekt vergeefs naar zijn Elise. Stukje bij beetje komt hij te weten dat ze
tijdens een zwaar bombardement is gevlucht. Waar anderen hem voorzichtig
proberen duidelijk te maken dat er weinig kans is dat hij haar nog zal
terugzien, klampt hij zich aan elke strohalm vast. Ondertussen probeert hij
samen met zijn goede vriend Leo de Berliner Philarmoniker, waar ze vroeger samen
deel van uitmaakten, weer samen te brengen, wat met heel wat praktische
problemen gepaard gaat.
Wanneer Valentin op
straat getuige wordt van een verkrachting door drie Russische soldaten en hij
twee van de drie mannen vermoordt, wordt alles nog ingewikkelder. Het geplande
concert wordt bijna onmogelijk en er treedt wroeging op bij Valentin omdat
anderen gestraft worden voor de moord die hij pleegde. Pas aan het einde van
het boek, wanneer hij op het podium zit, klaar voor het optreden met het orkest
wordt hij in zijn herinnering verenigd met Elise en beseft hij dat hij haar
voorgoed kwijt is. Daarmee wordt ook de redelijk geforceerde opbouw van het
boek duidelijk: Waumans heeft de eerste ontmoeting tussen Valentin en Elise in
de concertzaal nodig om tot zijn climax te komen: de ontmoeting in gedachten
die tegelijk ook een afscheid is.
Daarmee is De solist
het verhaal van de hopeloze zoektocht naar de verloren grote liefde, type
Orpheus en Eurydice. De dooltocht door de stad die compleet in puin ligt, is
een soort moderne helletocht vol vreselijke beproevingen, en op het moment dat
Valentin Elise terugziet – niet toevallig wanneer hij gaat musiceren, maar
duidelijk een illusie – wordt hij terug naar de werkelijke wereld gekatapulteerd.
Deze variatie op een eeuwenoud verhaal wordt hier met enige pretentie en
gespeend van elke stijl verteld.
Allereerst zijn er de vele verwijzingen naar muziek, die
ingegeven worden door het feit dat Valentin pianist is. Die zijn echter loos,
want op geen enkel moment krijgt het genoemde muziekstuk een functie of blijft
het onduidelijk waarom er precies naar deze of gene componist verwezen wordt.
Zo opent het boek met een proloog waarin de vlucht van George Sand en
Fréderique Chopin uit Mallorca wordt verhaald. Hoe dat met het hoofdverhaal
samenhangt, is niet duidelijk. Valentin speelt de 24e Prelude – die met het
doodsklokmotief – die Chopin op Mallorca componeerde. Oké, dat is helder: hier
wordt de dood aangekondigd. Maar wat precies het bizarre verhaal van Sand, die
de tuberculeuze Chopin op een kar van het eiland ontzet en naar Frankrijk
brengt, te maken heeft met Valentins zoektocht naar Elise? Nee, de muzikale
verwijzingen zijn alles behalve goed doordacht.
En dan is er nog de constructiefout om van Valentin een
solist te maken. In het verhaal wordt hij uit de Philarmoniker gezet omdat hij
joods is, maar… solisten behoren niet vast tot orkesten, die trekken rond en
werken met bepaalde dirigenten en orkesten samen. En dan is er nog de stijl.
Onopgesmukt en franjeloos zijn eufemismen. Er valt niets aan te beleven, zo
zakelijk en vaak ook zo slordig schrijft Waumans. Vele zinnen zijn onzorgvuldig
gecomponeerd, een aantal constructies lijken op vertalingen uit het Duits, en
in een paar gevallen getuigt de woordkeuze van weinig taalgevoel. Wie fraai
Nederlands wil lezen, is niet aan het juiste adres bij deze auteur.
De solist is een liefdesverhaal, waarvan de achtergrond gebaseerd
is op ware feiten (Waumans beschrijft in vier bladzijden alle door hem
geraadpleegde bronnen) dat bij momenten aangrijpend is. Als literatuur – die
het moet hebben van constructie en taalkunst – is het boek evenwel mislukt.
Rob Waumans:
De solist, Atlas Contact, Amsterdam 2019, 224p. ISBN 9789025452650. Distributie
VBK België
deze pagina printen of opslaan