Vertaald proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2019

Almudena Grandes: De patiënten van dokter García

door Hugo Van Hoecke

Als je een nieuwe roman van Almudena Grandes in handen krijgt weet je bijna zeker dat die over de Spaanse Burgeroorlog zal gaan, of althans: dat die daar een belangrijke rol in zal spelen. Grandes’ ‘buitensporige nieuwsgierigheid’ ter zake (haar eigen woorden) motiveerde haar om in binnen- en buitenland opzoekingen te verrichten naar het doen en laten van vriend en vijand in de deplorabele periode van het Spaanse verleden die aanving midden de jaren ‘30 van vorige eeuw en waarvan de tentakels verwoestingen aanrichtten tot ver in de jaren ‘60. Eigenlijk tot aan de dood van dictator Franco in 1975. En zelfs daarna.
 
Voor een stuk zou je Grandes dus als een soort historiograaf kunnen beschouwen van de Spaanse burgeroorlog en de late uitwassen daarvan. Alleen: zij schrijft met De patiënten van dokter García wel degelijk een fictieroman, weze het met historisch nawijsbare figuren en gebeurtenissen als kapstok. Deze historische inbedding, het dient gezegd, gebeurt allesbehalve met de natte vinger: dat beseffen we bij het lezen, achteraan in het boek, van het dozijn bladzijden waarin de auteur toelicht waar ze de mosterd haalde. En hoe ze zich inspande om de precieze locaties en tijdstippen te achterhalen. Evenveel en zelfs méér bladzijden worden ingevoegd om de personages, netjes onderscheiden in fictieve en non-fictieve, te situeren.
 
Aan de hand van deze toevoegingen en mede dankzij de korte ingeschoven hoofdstukjes rond de politieke context wordt het de lezer een stuk makkelijker gemaakt. Overbodig is dat zeker niet, want in Spanje is deze kwalijke episode in de vaderlandse geschiedenis lange tijd zedig toegedekt, terwijl ze in onze contreien nagenoeg volledig tussen de plooien viel. Daar komt bovenop dat we gespreid over 900 bladzijden geconfronteerd worden met de uiterst complexe politieke tegenstellingen van toen, dat een bijna onontwarbaar kluwen van personages wordt opgevoerd van wie het familieverleden oeverloos uitgestald wordt, en dat een aantal van die figuren in het kader van hun missie dan ook nog geregeld van identiteit veranderen – tot een paar keer per dag toe. Zeg nou zelf.
 
In haar alleszins wervelende roman heeft Grandes –zelf te situeren binnen de republikeinse activistische beweging- zich tot doel gesteld de fascistische oorlogs- en naoorlogse politiek van het Franco-regime te schandvlekken en de gekende en minder bekende slachtoffers daarvan de plaats te geven die ze volgens haar verdienen. Meestal betreft dat de hulpeloze burger die het inferno zoekt te overleven. Waar zij zich in haar vorige romans veeleer beperkte tot de eigenlijke burgeroorlog van de jaren ‘30, ligt de klemtoon nu op de verwerpelijke rol die het regime speelde in de periode tijdens en vooral na de wereldoorlog, toen het regime de vluchtende nazi’s geen strobreed in de weg legde, maar integendeel hun massale vlucht naar Argentinië mee organiseerde.
 
Het verhaal wordt opgehangen aan de fictieve figuur van dokter García, die een hechte vriendschap ontwikkelt met zijn eerdere patiënt Manuel Arroyo, met wie hij de hachelijke missie onderneemt om het onderduiknetwerk van de nazi’s te detecteren en aan de kaak te stellen. Vruchteloos helaas, want hun gevaarlijke missie kent geen succes. Van het Spaanse bestel valt niets te verwachten, en ‘hogere politieke doelen’ weerhouden de geallieerden ervan om tegen Franco daadwerkelijk op te treden. Beiden, de dokter en Manuel, hebben als zo vele anderen zichzelf moeten verloochenen om zich staande te houden in de chaos, zodat ‘hun bord nu volgeladen is met risico en schuld’. En waartoe? Wat achteraf overheerst, is moedeloosheid en schaamte, naast de pijnlijk onbeantwoorde vraag: ‘Wat hebben wij gedaan dat we slechter af zijn dan de nazi’s? Waarom zijn wij waardeloos? Waarom vindt niemand ons ooit belangrijk?’
 
Er valt veel goeds te zeggen over De patiënten van dokter García. Allereerst dat hij het deksel licht van die overvolle vergaarpot vunzigheden al dan niet gelieerd aan politieke omstandigheden. Zeer zeker ook vallen de inspanningen in het oog die verricht werden om binnen het kader van een roman de geschiedkundige context zo nauwgezet mogelijk te respecteren. Om de teugels van dit breed uitgesponnen verhaal toch feilloos in de hand te houden en op een uitnodigende manier aan de lezer voor te leggen moet je wel zeer onderlegd zijn en over een uitgesproken schrijf- en organisatietalent beschikken. Dat hééft Grandes, zonder twijfel. Daar staat tegenover dat niet iedereen zal vinden dat hierin het vereiste evenwicht werd bereikt. Of in andere woorden: over de keuze tussen de kwalificaties ‘omslachtig’ en ‘uitvoerig’ kan geredetwist worden. Soms dreigt het gevaar dat door historische overdaad het romanverhaal zelf in ademnood komt. Dat de romanauteur wordt overruled door haar verontwaardiging. Mag zijn, maar dat doet niets af aan het gegeven dat dit zonder meer een monumentaal werk genoemd mag worden.
 
Almudena Grandes: De patiënten van dokter García, Signatuur, Amsterdam 2019, 923 p. Vertaling van Los pacientes del doctor García door Mia Buursma en Rikkie Degenaar. ISBN 9789056726096. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri