Vertaald proza

Pat Barker: Geschiedenis en mythe vanuit vrouwelijk gezichtspunt

door Kris van Zeghbroeck

Het herschrijven van de mannelijke geschiedenis vanuit een vrouwelijk gezichtspunt is een essentieel onderdeel van de emancipatie van de vrouw als schrijver. De Britse auteur Pat Barker, kind van een ongehuwde moeder en grootgebracht bij haar grootouders, heeft een lange weg moeten afleggen. Ondanks bekroningen werden haar eerste boeken afgedaan als feministisch, met de constante vraag van critici of ze überhaupt mannen kon portretteren ('but uh, can she do men?’).

Met imposante trilogieën over de Eerste en Tweede Wereldoorlog en een prestigieuze Booker Prize voor The Ghost Road gaf ze die mannen uiteindelijk het nakijken. En intussen is ze als zeventiger klaar om ook de mannelijke hegemonie over de klassieke mythologie te betwisten: ‘Time’s up: we’re at the end of patriarchy, and I’m fine with that as long as it’s remembered that among the victims of patriarchy the vast majority are men’. (The Guardian)

The Silence of the Girls
(De stilte van de vrouwen) is Barkers veertiende roman. Deze hervertelling van Homerus’ Ilias en de Trojaanse oorlog focust op het standpunt van Briseïs, een Trojaanse weduwe die door de 'held' Achilles tijdens de Trojaanse oorlog als oorlogsbuit was ontvoerd. Briseïs werd de lievelingsslavin en minnares van Achilles. Hij moest haar op zijn beurt afstaan aan koning Agamemnon, nadat die door de voorspelling van een orakel de slavin Chryseïs moest opgeven, de bron van de vreselijke ziekten die de Grieken teisterden.

‘De wrok van Achilles die hierop volgde wordt bezongen in de Ilias van Homeros: Achilles trok zich terug uit de oorlog en de Grieken verloren de bovenhand in de strijd. Zelfs nadat Agamemnon Briseïs teruggegeven had (en hierbij niet naliet te vermelden dat hij haar niet aangeraakt had), bleef Achilles koppig volharden. Slechts toen zijn beste vriend Patroclus door Hector gedood werd, liet hij zijn wrok jegens de Grieken varen en ging de strijd aan met Hector’. (Wikipedia)

In die zin is Briseïs een sleutelfiguur die vanuit haar lijdende rol net zo goed de rol van hoofdpersonage kan claimen om het geweld en de wreedheid van de Trojaanse oorlog te belichten: ‘Great Achilles. Brilliant Achilles, shining Achilles… How the epithets pile up. We never called him any of those things; we called him ‘the butcher’. Met deze openingsparagraaf is meteen de toon gezet: de wreedaardige, met superlatieven overladen helden worden van hun voetstuk gehaald, terwijl hun slachtoffers een stem krijgen, een kans om voor het daglicht te treden en de geschiedenis vanuit hun standpunt te herschrijven.

Poëtische beelden van gruwelijke daden en tragedies bevragen de patriarchale cultus van het heldendom. Op het einde verbindt Briseïs de Trojaanse oorlog met het heden. Welk beeld zullen de mensen uit de verre toekomst van ons vormen? ‘One thing I do know: they won’t want the brutal reality of conquest and slavery. They won’t want to be told about the massacres of men and boys, the enslavement of women and girls. They won’t want to know we were living in a rape camp.’

Liefdesverhalen en heldendaden blijven herrijzen uit het as van beschavingen en oorlogen. In die zin blijft het noodzakelijk om de verdrukten uit de geschiedenis een stem te geven, een eigen leven te laten leiden. Het verhaal van Achilles is dan ook niet het verhaal van Briseïs: ‘His story. His, not mine. It ends at his grave.’

In het tweede deel van een geplande Grieks-mythologische trilogie, The Women of Troy (2021, De vrouwen van Troje) is Briseïs zwanger van de overleden Achilles. Ze werd door hem uitgehuwd aan zijn bediende Alcimus om niet als seksslavin doorgegeven te worden.

Toch voelt ze het kind aan als een parasiet in haar lichaam, dat door associatie met Achilles haar identiteit bepaald. Vrouwen blijven bij uitstek verborgen personages uit de geschiedenis die vanuit de schaduw het 'geklungel' van de mannen observeren.

Pat Barker maakt ze zichtbaar door ze een stem te geven en de machinaties van slavernij en genocide door verkrachting (die nazinderen in o.m. Bosnië, Rwanda, Congo en Myanmar) aan de kaak te stellen.

De bevolking is geschokeerd door de bezoedeling van de tempels en altaren van Troje door verkrachtende Griekse soldaten: 'Bugger the temples. What about the women?' 

Pat Barker die zich voor het eerste deel baseerde op Homerus' Ilias, grijpt hier terug naar Euripides' tragedie, Trojaanse vrouwen, waarin meer de nasleep van de Trojaanse Oorlog aan bod komt. Net zoals bij het vorige boek wordt de klassieke mannelijke, heroïsche mythologische wereld van haar sokkel gestoten.

Pat Barker: De vrouwen van Troje, Ambo/Anthos, Amsterdam, 2021, 312 p. ISBN 9789026356667. Vertaling van van The Women of Troy door Eefje Bosch. Distributie VBK België

Pat Barker: The Silence of the Girls, Penguin London, 2019, 325 p. ISBN 9780241983201. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

Pat Barker: De stilte van de vrouwen, Ambo/Anthos Amsterdam, 2019, 337 p. ISBN 978026347023. Vertaling van The Silence of the Girls door Eefje Bosch. Distributie VBK België  

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri