Vertaald proza
BOEKEN NR. 6, JUNI 2019
Fleur Jaeggy: SS Proleterka
door Katja Feremans
‘Ik zou de as van mijn vader willen’, met dit
plotse verlangen begint SS Proleterka,
een compacte roman over een naamloze vrouw, haar vader en de dood in meer dan
één gedaante. De vader van de vrouw is jaren geleden gestorven. Toen het moment
daar was, had zijn heengaan niet echt veel indruk op haar gemaakt. De doden
komen je later tegemoet, bedenkt ze: ‘Ze laten pas weer van zich horen wanneer
ze voelen dat wij prooien worden en dat de jacht geopend is’. We bevinden ons
nog altijd op de eerste bladzijde van het boek, dat van begin tot eind barst
van samengebalde intensiteit.
De Zwitserse Fleur Jaeggy (Zürich, 1940) verhuisde na haar
studies naar Rome en raakte er hecht bevriend met Ingeborg Bachmann, een van
Oostenrijks bekendste naoorlogse schrijfsters. Aan het eind van de jaren zestig
verkaste ze naar Milaan en leerde er bij uitgeverij Adelphi Edizioni haar
toekomstige echtgenoot kennen. Ze is vertaler en schrijft zelf, in het
Italiaans, romans, novellen, essays en kortverhalen. Uitgeverij Koppernik zet
de eigenzinnige schrijfster nu op de kaart met de gelijktijdige publicatie van
haar verhalenbundel Ik ben de broer van
XX (oorspronkelijke
titel uit 2014) en de roman SS Proleterka
(oorspronkelijke titel uit 2001).
Nooit hebben Johannes en zijn dochter elkaar dichter op de
huid gezeten dan toen ze samen vanuit Venetië een cruise deden naar Griekenland
met het Joegoslavische schip Proleterka. Dat was afgehuurd door enkele van
Johannes’ gildebroeders uit Zürich. De afstand tussen het vijftienjarige meisje
en haar vader van om en bij de zeventig werd tijdens de reis echter niet
verkleind. Het is vanuit die ontbrekende verbinding dat ze hem dikwijls bij
zijn voornaam noemt. Op eenzelfde afstandelijke manier verhoudt ze zich
overigens ook tot haar moeder - ‘de vrouw die Johannes’ echtgenote is geweest’
- alsook tot haar oma bij wie ze is opgegroeid - ‘haar meesteres’. En alsof er
soms iemand in haar zit die ze niet ‘ik’ kan noemen, spreekt ze nu en dan over
zichzelf als over ‘zij’ en ‘Johannes’ dochter’.
Tijdens het varen kwam het haar
vaak voor dat de Proleterka werd gestuurd ‘door niets anders dan
angstaanjagende inertie’. Van het schijnbaar stuurloze gezwalk op zee wordt ze
hooguit afgeleid door de koffer in te duiken met een paar van de scheepslui.
Vanwege haar ontluikende hartstocht negeert ze haar vader schaamteloos tijdens
de ganse reis. Het is evenwel niet zo dat ze op seksueel vlak geniet. Daarvoor
wordt ze te ruw benaderd, al proeft ze ook wel genot in de weerzin. Geen van de
emoties waardoor ze aan boord wordt overmand, lijkt ze echter van binnenuit te
beleven. Ze doet eerder alsof, in de hoop dat het doen alsof de plaats gaat
innemen van wat als echt wordt beschouwd.
Met een adembenemende precisie
legt Fleur Jaeggy een van intimiteit verstoken leven bloot en munt daarbij uit
in verbijsterende verbanden. Een voorbeeld daarvan is de argwaan van Johannes’
dochter tegenover de toewijding waarmee de vrouwen in haar moeders familie
rozen en camelia’s kweekten. In haar ogen wees die passie geenszins op iets
nobels, want de vrouwen in kwestie bekommerden zich niet om de natuur, veeleer
koesterden ze ‘een ingekankerde wrok jegens de wereld, jegens het bestaan.
Jegens de mannen. Jegens het mannelijke geslacht. Jegens Johannes. Ze hebben op
alle manieren geprobeerd om die aanleg ook door te geven aan Johannes’
dochter’.
Zij
heeft inmiddels zowel haar moeder als haar vader begraven en springt heen en
weer tussen dit ouderloze heden en de reis met de Proleterka, het schip dat
haar meest vervullende ervaring symboliseert. Uit alles blijkt dat de
onthechting en eenzaamheid waarin ze van kindsbeen af was geoefend, is blijven
doorwerken in haar verdere leven. Daardoor roept de realiteit waardoor ze is
ingesloten, een verontrustend beeld op dat vergelijkbaar is met de eerste
indruk die ze als meisje van vijftien kreeg bij het aan boord gaan van het
schip, een indruk namelijk van donkerte, pek en mysterie.
Fleur Jaeggy: SS Proleterka,
Koppernik, Amsterdam 2019, 103 p. ISBN 9789492313645. Vertaling van Proleterka
door Frans Denissen. Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan