Vertaald proza

BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2020

Gabriele d'Annunzio: De wimperloze vriend

door Elisabeth Francet

Een wrede spiegel
 
'Het lichaam is wakker, de ogen zijn open, maar de geest staat op het punt van ontwaken, als bij iemand die slaapt, en is op mysterieuze wijze in staat alles te doorgronden en zich in alles te verplaatsen.' Een onbestemde angst overmant de ontwakende schrijver. Een oude schoolvriend, een onbekende kracht is in aantocht. Een brief kondigde Dario's komst aan.
 
In De wimperloze vriend (Il compagno dagli occhi senza cigli, 1928), eerder dit jaar verschenen in een vertaling van Emilia Menkveld, spreidt Gabriele d'Annunzio (1863-1938), boegbeeld van het Italiaanse decadentisme, met veel pathos een schitterende retorica tentoon. Hij leidt ons naar de schemer van zijn jeugd, vol 'gedempte melodieën en verwarde gedachten'. Op de kostschool in Prato stonden Gabriele en zijn vriend Dario zo dicht bij elkaar 'dat ze het wit in elkaars ogen zagen glinsteren'. Dario had een doorschijnend bleke huid en grijze ogen zonder wimpers. Hij leek als twee druppels water op Napoleon Bonaparte, gedeelde held en fundament van hun vriendschap. Twintig jaar later betreedt Dario, nog net zo bleek als toen, Gabrieles woning.
 
D'Annunzio's leven was een kunstwerk op zich. Door zijn ouders werd hij als wonderkind herkend. Een leven lang maakte hij zijn dromen en ambities waar, liet zich leiden door esthetische principes en beleefde daar veel genoegen aan. Met tomeloze werkdrift schreef hij een veelzijdig en hoogwaardig oeuvre bijeen. Bij een vliegtuigcrash in 1916 verloor d'Annunzio een oog. Lange tijd moest hij bewegingloos in het duister liggen, met zijn hoofd achterover. Ook dan was hij inventief en listig genoeg om, met hulpmiddelen, toch te kunnen schrijven.
 
Op Dario's schouders rust een zware last. Hij is doodziek, hoest zich de longen uit het lijf. Gabriele voelt hoe de angst in Dario's wimperloze ogen de tentakels naar hem uitstrekt. Zijn ziel slaat op de vlucht. Net als toen. En Gabriele raakt bevangen door medelijden. 'Weet je nog?' Samen halen ze herinneringen op. Een vriendschap, bijna heilig, schittert andermaal met een onverklaarbare schoonheid, tussen glooiende Toscaanse heuvels en bloeiende tuinen.
 
Het strenge regime op de kostschool stond hen tegen. Terwijl houtblokken in de haard knetterden en gordijnen in de wind wapperden, stormden Dario en Gabriele, in hun woeste verlangen naar vrijheid, de wenteltrappen op. Sublieme heldenverering ontwaakte in hun jongenshart toen ze bij Gabrieles vader het 'Mémorial', de achtdelige geschiedenis van Napoleon, konden inkijken. Aangestoken door de Corsicaanse koorts reconstrueerden ze Napoleons heldendaden, verdiepten zich in zijn liefdes, veldslagen en overwinningen. Ze openden de jacht op relikwieën en waren bereid alles te geloven wat hun verbeelding kon prikkelen. Hun fanatieke heldenverering werd bij hun studiegenoten onthaald op hoon en smaad. Strijdlust en een pathetische behoefte aan spektakel blikkerden in hun ogen.
 
Opgetogen bonden de twee vrienden de strijd met hun studiegenoten aan en tekenden militaire strategieën uit om die 'veelkoppige gedrochten' te verslaan. 'Wat kan een vijand ons leven toch verfraaien en verrijken.' Voortaan leefden ze alleen nog voor 'het zalige genoegen om verboden te overtreden'. Het ontaardde in kussengevechten in de slaapzaal. Daar, toen, ontstond het beestachtige fenomeen dat later door kritische geleerden 'antidannunzionisme' zou worden genoemd. 'De schaduw van de Terreur strekte zich uit onder het tongewelf.' Robespierre, de guillotine en Oliver Cromwell kwamen in Gabrieles fantasie tot leven.
 
Als geen ander minachtte Gabriele de wetten en regels op kostschool: 'die dagelijkse viering van de afschuwelijkste onderwerping, van de schandelijkste vernedering: gehoorzaamheid uit angst voor straf, gehoorzaamheid uit verlangen naar beloning'. Als twee bandieten in een onbekend kasteel gingen Dario en hij op pad, openden deuren met ontvreemde lopers. Gabriele kwam op de nok van het dak terecht, sloot het luik en ontzegde in een opwelling Dario de toegang. Onweer barstte boven hem los. Doorweekt lag Gabriele in de dakgoot, terwijl de zwaluwen langs zijn hoofd scheerden.
 
Verrukt denkt Gabriele terug aan de dag van de zwaluwen, de dag dat zijn verzet, zijn moed en zijn trots ontwaakten en – zonder Dario – zijn glorietijd aanbrak. De zwaluw, een en al vleugel, eet en drinkt vliegend, wast zich vliegend, voedt zelfs zijn jongen vliegend. Na een experiment met een nest zwaluwjongen – een passage van onovertroffen literaire schoonheid – besefte Gabriele dat hij voorbestemd was om een soeverein leven te creëren. Zijn drang om de vlucht vooruit te nemen was groot. Met woorden zou hij stormen kunnen ontketenen en bedwingen. Gabrieles onbeteugelde scheppingsdrang zou hem van Dario losweken.
 
De aanblik van Dario's verwrongen gezicht vervult Gabriele met afschuw. Zijn dromerige toestand wordt verstoord door een onbestemd verlangen naar 'verschijnen en verdwijnen', 'vergaan en ontstaan'. Het beeld van Bonapartes razende galop over het slagveld komt hem plots vreemd voor. Misschien was Napoleon, geïdealiseerd door een bedrieglijke beeldcultus, in werkelijkheid wel een dik mannetje met korte beentjes, dat bij het eerste hobbeltje van zijn paard viel.
 
Of Dario, de wimperloze vriend, echt bestaan heeft, is onduidelijk. Niettemin hield hij zijn geestesverwant d'Annunzio een wrede spiegel voor.
 
Gabriele d'Annunzio: De wimperloze vriend, Vleugels, Bleiswijk 2019, 128 p. Vertaling van Il compagno dagli occhi senza cigli door Emilia Menkveld. ISBN 9789078627913 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri