Nederlands proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2020

Hannah van Binsbergen: Harpie

door Lisanne Vroomen

De duivel is om de een of andere reden een belangrijk personage in literatuur. Denk aan het laatmiddeleeuwse wagenspel Mariken van Nimwegen over een meisje dat zich door de duivel laat verleiden en jaren met hem samenleeft voordat ze tot inkeer komt. Ook buiten de Nederlandse literatuur is de duivel een vaak geziene gast, van Boelgakovs’ De meester en Margarita tot aan Goethes Faust. Goethe inspireerde daarmee op zijn beurt weer Thomas Mann (Doctor Faustus) en diens zoon, Klaus Mann (Mefisto). Maakt dit het toevoegen van de duivel aan een verhaal tot een recept voor goede literatuur? Of is het juist een recept voor mislukking, omdat het bijna onmogelijk is te tippen aan voorgangers die met de duivel aan de haal zijn gehaal? We nemen de proef op de som.
 
De met de VSB Poëzieprijs 2017 bekroonde dichter Hannah van Binsbergen heeft in ieder geval het lef om in haar prozadebuut zonder dralen Satan als personage te introduceren. De roman Harpie begint met de mislukte zelfmoordpoging van hoofdpersoon Harpie. Nadat ze haar polsen heeft doorgesneden, komt uit haar bloed Satan tevoorschijn, in de roman ook wel aangeduid als Lucifer of Beëlzebubje. Hij ontpopt zich tot haar enige metgezel en coach. Dit roept de gedachte op aan Mariken van Nimwegen, die in haar wanhoop zowel de hulp van God als de duivel aanroept en uiteraard alleen door de duivel verhoord wordt.
 
Harpie besluit na haar zelfmoordpoging een experiment aan te gaan: ze geeft zichzelf acht maanden waarin ze ‘gewoon dingen doe[t] totdat [z]e op een gegeven moment niet meer dood wil.’ Gewoon dingen doen betekent in dit geval overdag als receptioniste werken en daarnaast onder de schuilnaam ‘Sylvia’ als escort aan de slag. Dat laatste lijkt helemaal niet zo gewoontjes, maar past binnen Harpies levensstijl. Al vanaf haar dertiende heeft ze seks in steegjes en parken met willekeurige mannen en op haar zeventiende beleeft ze haar eerste orgie. Ze ziet haar seksuele escapades als ‘een permanente ontsnapping uit het leven. Haar extases en transgressies waren nooit een bevestiging van haar bestaan, maar een richtingaanwijzer voor de andere, heerlijke optie: met een knal de wereld verlaten.’ Ook de verbinding tussen seks en dood heeft precedenten in de literatuur. Denk bijvoorbeeld aan Jan Wolkers’ Turks fruit waarin beide nauw verbonden zijn.
 
Harpie wordt vooral gekenmerkt door wat ze niet is of wat ze niet meer heeft. Ze is gestopt met haar opleiding en is dus geen student meer. Haar relatie is uit en ze is dus niet meer iemands vriendin. Ze heeft geen geld en zit in de schulden. Wat is zij dan wel? Buiten een harpij, het wezen dat in Dantes Inferno tussen de zelfmoordenaars huist? Harpie lijkt haar identiteit eerder te vinden in haar werk als prostituee dan in haar als nutteloos gepresenteerde baliebaantje. Maar is haar identiteit als prostituee niet slechts een masker? Een toneelstuk? Tegen Satan zegt zij: ‘Maar ik ben niks. Ik ben leeg en vormloos, een parasiet die zich vastbijt in de wensen van anderen, de vorm aanneemt die een ander voor me gedroomd heeft.’ Ze schikt zich naar de wensen van haar klanten en speelt de rol die zij willen dat ze speelt, zonder daar zelf plezier uit te halen. Ze is daardoor alleen in relatie tot de ander iets, en dat is nooit zichzelf. Haar oplossing om gewoon dingen te doen totdat ze niet meer dood wil, brengt haar dan ook niet dichter bij een identiteit of iets om voor te leven. Ze lijkt vooral op dezelfde voet verder te gaan en het is en blijft dan ook de vraag wat zij na acht maanden gaat besluiten.
 
Harpie bevat vele interessante elementen en thema’s, van een spel met namen tot de thematiek van de zin van leven. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de prettige en goede schrijfstijl. Van Binsbergen verliest zich niet in hoogdravend taalgebruik, maar is ook niet direct simpel te noemen. Wil dit zeggen dat het boek de proef doorstaan heeft? Nee, hoewel ik het zeker een goed debuut vindt en van harte hoop dat Van Binsbergen blijft groeien en schrijven, mis ik iets in dit boek. Dat zegt echter zeker ook iets over mijn hooggespannen verwachtingen of mijn literaire voorkeuren. Het boek eindigt met een soort van groepstherapie waaruit blijkt dat Harpie met haar problemen en haar zoektocht naar identiteit niet alleen staat. Is dit nu echt waar dit boek naartoe opgebouwd heeft? Ik mis de knal waarmee dit verhaal mijns inziens uit zou moeten gaan. Dat zou Harpie-waardig zijn.
 
Hannah van Binsbergen: Harpie, Pluim, Amsterdam 2020, 175 p. ISBN 9789492928689

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri