Vertaald proza

BOEKEN NR. 11, DECEMBER 2020

Graven naar de psyche van het Ierse platteland: Donal Ryans 'Poëzie van de tegenspoed'

door Kris van Zeghbroeck

‘That's the thing about December: it goes by you in a flash. If you just close your eyes, it's gone. And it's like you were never there.’

De Ierse auteur Donal Ryan (1976) wordt gerekend tot de jongste generatie auteurs die de Ierse literatuur een nieuwe dynamiek gegeven heeft (Schrijven en geld: Heropleving van de Ierse literatuur na de economische crash). “An unexpected golden age of Irish prose writing” (Sebastian Barry). Na de cultureel verstikkende economische boom (Celtic Tiger Years (1995-2007)), bracht de daaropvolgende financiële crisis een golf van literaire bevrijding. ‘Money kills the imagination’, schrijft Claire Kilroy in haar roman The Devil I Know (2012), het jaar dat Donal Ryan debuteert met The Spinning Heart (2012): een portret van het Ierse platteland dat gebukt gaat onder de recessie.

Ryans eigenlijke debuut, The Thing About December (2013), verscheen het volgende jaar, maar deelde met het door de kritiek bejubelde The Spinning Heart een lange publicatiegeschiedenis van 47 afwijzingen voor Ryans schrijverscarrière een hoge vlucht nam. Zijn latere vrouw Anne Marie was essentieel bij het voltooien van zijn eerste roman (‘I wrote just to impress her’) na een periode van voortdurend aanmodderen, en het verder brandend houden van het literaire vuur in moeilijke tijden. Naast het familieleven in (County) Limerick met intussen twee kinderen, heeft Donal nood aan de structuur en het inkomen van een vaste job om zijn literaire output draaiende te houden.

Geboren en getogen in (County) Tipperary, studeerde Donal Ryan rechten aan de University of Limerick. Hij werkte als een ambtenaar voor de National Employment Rights Authority tot hij in de lente van 2014 loopbaanonderbreking nam om fulltime te schrijven. Toen hij in 2017 terugkeerde naar zijn vaste betrekking om zijn hypotheek te kunnen betalen, was het groot nieuws in de Ierse media dat het inkomen van een succesvol schrijver ontoereikend was. Intussen heeft Ryan een nieuwe job als docent creative writing aan de University of Limerick. Zonder een vast inkomen, ‘I’d be a nervous gibbering wreck. I wouldn’t be able to write’.

Daarmee belandt de auteur Donal Ryan een beetje in een literaire cocon, aangezien zijn werk als arbeidsinspecteur hem voortdurend in contact bracht met mensen. Hij bevond zich middenin het kloppende hart van de samenleving, wat essentieel was voor zijn meerstemmige debuut The Spinning Heart. Opgebouwd uit een caleidoscoop van eenentwintig stemmen en perspectieven graaft Ryan diep in de psyche van de Ierse plattelandsbevolking. Gezien de meeste verschillende vertellers elkaar kennen, ontstaat er een doorlopend knap opgebouwd geheel. Faillissementen (soms zonder sociale voorzieningen), moord, overspel en achterklap zijn de ingrediënten van deze allegorie op de Ierse recessie, gelardeerd met zangerig Iers-Engels.



Het grootste deel van Ryans oeuvre is geografisch opgebouwd rond éénzelfde fictief dorp, een samensmelting van verschillende plaatsen waar hij opgroeide en die hem nauw aan het hart liggen in de counties Tipperary en Limerick. De mensen, het landschap, de taal en de betekenis liggen voor zijn romans en verhalen zo voor het grijpen.

‘Ranging from the boom years of the Celtic Tiger to the experience of Irish Travellers, they dug deep into the psyche of Irish communities, with marginal voices summoning the intensity of small-town loves and hates to uncover a complicated history and uncertain present’. (theguardian.com)

The Spinning Heart (2012) werd bekroond als Book of the Year en Newcomer of the Year bij de Irish Book Awards 2012 en was laureaat van de Guardian First Book Award 2013 en de European Union Prize for Literature (Ireland) 2015. Bovendien werd het op het Dublin Book Festival 2016 verkozen tot Irish Book of the Decade. Ryans officiële debuut is daarmee het meest bekroonde boek uit een oeuvre van voorlopig vijf romans en één verhalenbundel. Met zes gepubliceerde boeken in acht jaar tijd ontbreekt het Donal Ryan niet meteen aan inspiratie. Zij het in de beste Ierse traditie: ‘Writing is like being gloriously drunk, and it’s always followed by a hangover of guilt’.

In The Thing about December (2013) volgen we de onschuldige en wat naiëve Johnsey Cunliffe gedurende een jaar tijdens de economisch voorspoedige Celtic Years. De onafwendbare opkomst van de recessie begint zich reeds af te tekenen in een maatschappij die gedomineerd wordt door hebzucht, jaloezie en naijver. Johnsey leeft in het verleden van zijn overleden ouders, van wie hij een huis en een stuk land geërfd heeft. Hij klampt zich vast aan een wereld vol herinneringen. Wanneer het voorouderlijke land plots sterk in waarde stijgt, wordt Johnsey beschuldigd van speculatie. Hij raakt volledig geïsoleerd en wordt geconfronteerd met de harde buitenwereld van jaloerse minderbedeelden, bullebakken en zwendelaars.

Donal Ryan munt uit in het beschrijven van de alles verterende gedachtenspiraal van zijn hoofdpersonage en de onderbuik van de Ierse plattelandssamenleving. De levensechte taal en menselijke besognes van Ryans eerste romans, weerspiegelen in het feit dat beide boeken organisch voor het toneel bewerkt werden. ‘These are all things that happened to people in real life that I’ve pretty much appropriated to write books to make money. Which seems kind of awful, really, it seems sociopathic at times – the whole act of writing and creating fiction seems psychotic’. (theguardian.com)



Met de verhalenbundel A Slanting of the Sun (2015, Een stand van de zon), bekroond met de Irish Book Awards 2015 (Short Story of the Year), maken we in 2016 voor het eerste kennis met Donal Ryan in vertaling bij uitgeverij Koppernik. In het verlengde van The Spinning Heart hebben we in deze twintig verhalen opnieuw te maken met een koor van stemmen, zij het diverser en minder sterk samenhangend. Hoewel ze geworteld zijn in ironie en intrinsieke menselijke goedheid, zijn de verhalen rauw en de personages eenzaam en kwetsbaar. Wanhoop, verlies en ontgoocheling staan centraal in eenvoudige maar sterk beeldende (mensen)taal. Donal Ryan toont zich de ongekroonde koning van ‘the poetry of adversity’.

De roman All We Shall Know (2016) borduurt verder op de Ryans portrettering van het Ierse platteland ('County Ryan'), met extra aandacht voor de vaak gediscrimineerde groep van Ierse Travellers (Pavee) die sinds de middeleeuwen door Ierland trekken. Verteller van dienst is de dertiger Melody Shee, een onderwijzeres zonder vaste betrekking die sporadisch les geeft aan kinderen van Travellers. Na twee miskramen laat haar man zich steriliseren en verlaat haar als ze zwanger raakt van een adolescente leerling.

Alleenstaande moeders hebben de geschiedenis tegen binnen het katholieke Ierland, wat tot op het heden vooral op het platteland doorwerkt. Melody houdt haar zwangerschap verborgen voor haar kwetsbare vader en raakt geïsoleerd. Ze moet niet enkel de toekomst van het kind in acht nemen (de hoofdstukken verwijzen naar de zwangerschapsweken), maar ook in het reine komen met haar verleden. Ze vindt steun bij Mary een jonge Travellers-vrouw die tot Melody's ziel kan doordringen.



Met zijn vierde roman, From a Low and Quiet Sea (2018, Over een vlakke, kalme zee) verbindt Donal Ryan zijn Ierse wereld met de wereldwijde vluchtelingenproblematiek. Farouk is een Syrische arts die onder druk van het oorlogsgeweld en de sharia met vrouw en kind op de vlucht slaat. Hij bereikt uiteindelijk Ierland, maar verliest onderweg zijn gezin. Lampy, een sullige, jonge twintiger, rijdt rond met het busje van het plaatselijke bejaardentehuis. Hij woont in bij zijn alleenstaande moeder (vader onbekend) en grootvader. Zijn vriendin is gevlucht naar Dublin, zodat hij als gestigmatiseerde 'bastaard' weinig toekomstperspectief heeft.

Ryan verknoopt hun levensloop met die van John, een boekhouder die op sterven ligt. Hij heeft heel wat op te biechten over zijn levenswandel tijdens de Celtic Years, waarin hij ten koste van anderen op fortuin aasde. Drie levens, drie stemmen, getekend door verlies, die in een vierde deel van het boek verrassend met elkaar verbonden worden. Ryan hanteert daarbij de beeldspraak van een stervende boom die door een onzichtbaar schimmelnetwerk gevoed wordt door zijn nog levende buren. Zo ondersteunen hier ook mensen elkaar door diepgewortelde en vaak verborgen banden.

Het voorlopige sluitstuk van Donal Ryans oeuvre is de dit jaar verschenen roman Strange Flowers (2020), waarin verlies, vervreemding en de verlossende kracht van de liefde centraal staan. Wanneer de twintigjarige Moll Gladney plots zonder afscheid naar Londen vertrekt, begin jaren zeventig, blijven haar ouders vertwijfeld achter. 'Moll Gladney was either pregnant or dead, and it was hard to know which one of those was worse'.

Vijf jaar later staat ze terug voor de deur met in haar spoor haar zwarte echtgenoot en zoon Joshua, die uiteindelijk met open armen ontvangen worden. Samenleving, familie, religie en vooroordelen moeten eerst in balans komen. Wanneer zijn vader en grootvader overlijden, vertrekt ook Joshua naar Londen om later met een partner terug te keren. Gaandeweg worden de redenen van Moll's vertrek onthuld en vindt ze geluk in de armen van de buurvrouw.

Dit is niet Ryans beste roman, maar wel zijn meest persoonlijke, gevoed door het overlijden van zijn vader, drie jaar geleden. Het uiteentrekken van ouders en kinderen en de pijn die dat veroorzaakt, ligt hier aan de basis. Liefde (in al zijn verscheidenheid) is de motor achter de fictie van Donal Ryan, de poëtische schoonheid van zijn schrijfstijl, het zichtbare hart voor het land en de mensen die het bevolken. Een gedeeld gevoel van identiteit, van thuishoren en thuiskomen.

'Ryan’s writing is so lyrical and expansive, full of rich ruminations and the kind of arresting, effortless nature writing that can only come from someone with a true affinity for the countryside.' (penguin.co.uk)



Donal Ryan: Strange Flowers, Doubleday Ireland, 2020, 229 p. ISBN 9781781620410. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

Donal Ryan: From a Low an Quiet Sea, Black Swan Ireland, 2019, 180 p. ISBN 9781784160265. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

Donal Ryan: Over een vlakke, kalme zee, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2020, 212 p. ISBN 9789029540483. Distributie L&M Books

Donal Ryan: All We Shall Now, Black Swan Ireland, 2017, 242 p. ISBN 9781784160258. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

Donal Ryan: A Slanting of the Sun, Black Swan Ireland, 2016, 237 p. ISBN 9781784160241. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

Donal Ryan: Een stand van de zon, Koppernik, 2016, 189 p. ISBN 9789492313140. Distributie Elkedag Boeken

Donal Ryan: The Things About December, Black Swan Ireland, 2014, 204 p. ISBN 9780552773577. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

Donal Ryan: The Spinning Heart, Black Swan Ireland, 2019, 157 p. ISBN 9781784165000. Distributie Penguin RandomHouse Benelux

deze pagina printen of opslaan