Vertaald proza

BOEKEN NR. 11, DECEMBER 2020

César Aira: Een episode uit het leven van een landschapsschilder

door Hugo Van Hoecke

César Aira is in onze contreien een nobele onbekende. Dat komt doordat er tot nog toe slechts enkele van zijn zowat 100 (!) werken met een Nederlandse vertaling werden bedacht. Aira is dan ook een ietwat curieuze schrijver, die permanent uit is op het zoeken naar verbanden. Onvermoeibaar beijvert hij zich om de relatie uit te klaren tussen vandaag, gisteren en morgen, tussen realiteit en fantasie, tussen kunst en feitelijkheid. Geen wonder dus dat hij een 19e-eeuwse schilder opvoert die uitgerekend daarmee begaan is.   

De Duitse kunstenaar Johann Moritz Rugendas (1802-1858) is de spilfiguur van dit non-conformistisch verhaal, dat Aira in de aanzet presenteert als een biografie en vervolgens als reisverslag, maar dat daar finaal een stuk bovenuit stijgt. Het was vanwege diens kwaliteiten als landschapsschilder dat Alexander von Humboldt de schilder had gesuggereerd naar Zuid-Amerika te trekken om daar de geheimenisvolle landschappen tussen de Chileense Andes en de Argentijnse pampa met potlood en penseel in beeld te brengen. Rugendas ging op het voorstel in en liet zich op zijn reis vergezellen door zekere Robert Krause, eveneens schilder, die zich gedurende de ganse reis manifesteerde als een supertrouwe metgezel.  
 
Tijdens zijn heroïsche tocht schildert en tekent Rugendas tegen de sterren op, verwoed pogend om het onherbergzame landschap vast te leggen en daardoor het grote mysterie van de natuur te vatten en te ver-beelden. Uiteraard verloopt zo’n langdurige en inspannende reis niet zonder incidenten. De zwaarste tegenslag overvalt hem wanneer hij in een buitengewoon zwaar onweer terechtkomt, dat hem bijna het leven kost. Maar ook deze titanenstrijd tegen de natuurelementen levert brandstof voor zijn gemijmer over kunst en inspiratie, net zo goed als de schermutselingen tussen blanken en ‘indianen’ dat doen waarin beide vrienden verzeild geraken. De opgave die Rugendas voor ogen heeft luidt: hoe de momentopnamen die hij met zijn schildersoog fixeert verbinden tot een verhaal? Een dramatisch tafereel zegt immers niets over het ontstaan ervan, over de volgorde waarin de dingen zich afspelen. Kortom, in andere woorden: welk is het verband tussen schilderen en geschiedenis?  
 
De ontsluiting van dit filosofisch gemijmer, van de volgehouden introspectiepoging zeg maar waarmee Rugendas’ kunstenaarsziel zich een acceptabele weg zoekt te banen naar de toekomst, blijft achterwege. Heeft deze reis iets opgeleverd? Is Rugendas daar wijzer door geworden? Voor Aira is het antwoord op deze vraag irrelevant: voor hem als auteur primeert het dynamisch scheppingsproces boven het afleveren van een kant-en-klaar product. Want daar gaat het hem simpelweg om: een indringende ‘episode’ reconstrueren uit het leven van een getormenteerd kunstenaar met wie hij zich kennelijk verwant voelt en wiens obsessies hij ogenschijnlijk deelt. Zoals vele van Aira’s werken loopt dit boek dan ook tamelijk abrupt uit op een ‘open’ slot. Het wordt aan de lezer overgelaten om betekenis te puren uit de mysterieuze en vaak ambigue onthullingen die hij voorgeschoteld krijgt. Daar moet die dan maar mee aan de slag.
 
César Aira: Een episode uit het leven van een landschapsschilder, Koppernik, s.l. 2020, 104 p. ISBN 9789492313652. Vertaling van Un episodio en la vida del pintor viajero door Adri Boon. Distributie Elkedag Boeken 

deze pagina printen of opslaan