Vertaald proza

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Autran Dourado: Het mensenschip

door Hugo Van Hoecke

De ertsrijke Braziliaanse deelstaat Minas Gerais, waaruit de auteur afkomstig is, heeft een bewogen, niet altijd fraaie geschiedenis achter de rug, want aanvankelijk genereerden zijn onontgonnen bodemrijkdommen een aanzuigeffect op allerhande avonturiers en ander gespuis. Niettemin werd de deelstaat Minas Gerais finaal zelfs de bakermat van de Braziliaanse onafhankelijkheid. Een uitnodiging dus voor een literator om lekkere verhalen op te dissen over geweld, opstand en verovering. Maar dat is net niét wat Autran Dourado in deze roman, een werk uit 1961, doet. Hij verplaatst zijn speelveld naar Boa Vista, een (fictief) eilandje op een boogscheut voor de Braziliaanse kust, waar de ogenschijnlijk probleemloze populatie haar dagelijkse besognes tot een goed eind probeert te brengen, terwijl de zee met haar betovering maar vooral haar gevaren op de achtergrond aanwezig blijft. Hoe reageert zulke slapende gemeenschap als plots iets onverwachts de alledaagsheid komt verstoren? Voor Dourado was het een literaire uitdaging om zich daarin vast te bijten.  

Het Boa Vista dat we opgediend krijgen, is een slome plek die perfect verbeeldt wat we verwachten er terug te vinden: aftandse gebouwen met een vergane glorie, een bont allegaartje van bewoners met een beperkt universum die van dag tot dag in peis en vree leven, voor het merendeel ‘arm en ellendig, maar vrij’. Al stormt het meestal hevig in hun gedachten en koesteren ze allerhande geheime dromen. Een na een wordt in de aanvangsfase dit zootje eilanders met hun doen en denken aan de lezer voorgesteld: de stokoude zwarte kindermeid Luzia, het onstabiele koppel Godofredo en Maria, de geile luitenant Fonseca met zijn lullige secondanten, de stuurloze visser Tonho, de wankele pater Miguel, de drie gedetineerden in de lokale gevangenis, de prostituees in de Hoerensteeg. Zij worden vooraf als het ware uitgebeend. En dat is nu precies waar het Dourado in zijn roman om te doen is: het rommelen in de menselijke geesten.
 
Want als op een dag Fortunato -- de zwakbegaafde zoon van Luzia -- ervan verdacht wordt een pistool te hebben ontvreemd en er dus mogelijk een misdaad, misschien wel moord, in de lucht hangt, gaat de hele gemeenschap aan het flippen, want ieder voelt zich op een of andere manier persoonlijk bedreigd. De klopjacht op de argeloze jonge kerel neemt het hele tweede deel van de roman in beslag. Met amper verholen binnenpretjes, maar tegelijk voluit sympathiserend, beschrijft Dourado de ontwrichtende psychose die de plots ontstane chaos onder de ontzette bevolking teweegbrengt. Het schenkt hem immers de gelegenheid om de hoofden van zijn grotendeels simpele personages grondig om te woelen en daardoor dat wat de vertaler in zijn nawoord ‘gepeuter in de psyche’ noemt een stuk verder op te schalen.  
 
Want wat zich in die ene dramatische nacht voordoet, wordt niet in de eerste plaats opgehangen aan de feitelijke gebeurtenissen als wel aan wat zich afspeelt in de hoofden. De ‘innerlijke monologen’ die de catharsis voorafgaan of begeleiden zijn legio. Als de dolle nacht voorbij is, keert Boa Vista terug naar zijn oude leven van een dag eerder. ‘De zon doofde met zijn licht de laatste schaduwen die nog restten van de voorbije nacht’. En toch is het leven op Boa Vista voor een aantal enkelingen veranderd: er is te veel gebeurd. ‘Mijn leven kan niet op dezelfde manier doorgaan’, denkt Maria. Ik moet de knoop doorhakken en uittreden, denkt pater Miguel. Voor de hardliners, zoals Maria’s echtgenoot Godofredo en de politieagenten, ‘wordt alles weer normaal’. Elk personage reageert in overeenstemming met het karakter dat in het eerste deel van het boek voor hem/haar werd uitgetekend.
 
In zijn thuisland Brazilië heeft Autran Dourado als literator een stevige reputatie. Te oordelen naar aanleiding van deze roman is zulke reputatie alleszins gewettigd, gezien -- ten eerste --zijn vermogen om de geest te capteren die de zo diverse bevolking op dit minuscule plekje Brazilië in doen en laten bezielt. Ingeplant in de denkbeeldige omgeving van Boa Vista kunnen zijn typetjes in al hun intellectuele beperktheid de roerselen van hun innerlijke zelf breeduit hun gangen laten gaan. Een streekroman is dit werk derhalve niet, eerder een analyse van psychologische gedragingen binnen een gemeenschap die complexer blijkt dan aanvankelijk gedacht. Dat -- ten tweede -- Dourado de schraalheid van leven en denken op Boa Vista gestalte geeft door hardnekkig van begin tot eind de ‘taal van ongeletterden’ te bezigen, is iets dat in belangrijke mate bijdraagt tot de overtuigingskracht van dit werk. Het mensenschip is aldus een prettig lezende roman, dramatisch en licht lopend tegelijk. Echt vakwerk.
 
Autran Dourado: Het mensenschip, Koppernik, Amsterdam 2024, 300 p. ISBN 9789083347103. Vertaling van A barca dos homens door Harrie Lemmens. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan