Poëzie

BOEKEN NR. 7, JULI 2019

Micha Andriessen: Winterlaken

door Dirk De Geest

In zijn jongste bundel verkent Mischa Andriessen op beklijvende wijze wat een traumatische gebeurtenis in een relatie teweegbrengt. Hij portretteert haarscherp twee personages – het lyrische ik en een jij, maar tegelijk ook meer afstandelijk een hij en een zij – die intens worstelen met wat is gebeurd. Die cruciale kentering wordt in de teksten maar met mondjesmaat ter sprake gebracht: blijkbaar is hun kind verdronken in een moment van onachtzaamheid. Die gebeurtenis is in Winterlaken de sleutel tot alles, maar tegelijk wordt het trauma haast steeds verzwegen. Het is er ogenschijnlijk niet want de protagonisten proberen hun bestaan, ieder op zich en met elkaar, terug op te nemen. Tegelijk is niets nog zoals voorheen, want onophoudelijk komen motieven naar boven die naar het onzegbare verlies verwijzen.
 
Die spanning tussen de traumatische herinnering en de ijzige dagelijkse routine beheerst de meeste teksten. Op indringende wijze laat Andriessen zien hoe alles ogenschijnlijk hetzelfde is gebleven, maar hoe die schijn doorlopend barsten vertoont. Beide personages leven grotendeels naast elkaar, ieder verloren in hun eigen wereld. De huiselijke ruimte wordt een vreemd landschap, de objecten hebben hun natuurlijkheid verloren. De lichamelijke en verbale communicatie is er nog wel, maar de vervreemding laat onuitwisbare sporen na. De haast klinische toon waarmee die situatie wordt beschreven verhevigt nog de onderliggende emotionaliteit ervan.  
 
Daarbij komt dat het verleden onvermijdelijk wordt gekleurd door wat is gebeurd. Zelfs de eerste ontmoetingen krijgen daardoor iets tragisch, alsof de personages niet meer kunnen aanknopen bij hun herinneringen om daar troost en houvast te vinden. Dat wordt ook letterlijk uitgesproken door de manier waarop de vrouw terugkeert naar het water, de plaats van het noodlot maar misschien ook haar eigen bestemming. Algemeen valt trouwens op hoe vaak het water in deze bundel voorkomt in diverse gedaanten. Het symboliseert de oneindigheid en de dood, maar tegelijk is het ook een spiegel voor de mens.
 
Opvallend is wel hoe de bundel in feite een afgesloten verhaal weigert. Net zo min als er een specifiek aanvangspunt is, is er sprake van een welomschreven einde. De personages, maar in hun spoor ook de lezer, blijft steken in geïsoleerde momenten. Het trauma wordt zo tastbaar op iedere bladzijde, want de stilstand laat zich voelen in de beschrijvingen. Zelfs de dialogen blijven onaf, alsof het inwendige monologen zijn die geen antwoord kunnen verdragen. Opmerkelijk in dat verband is ook hoe de relatie tussen de personages en de ruimte afstandelijk blijft; de vele manieren waarop grenzen worden verbeeld onderstrepen dat effect nog. Op grond van het trauma krijgt het water uiteraard veel aandacht toebedeeld en groeit het uit tot een mythisch symbool voor het andere: de oever, de ondoordringbare diepte, de onmerkbare stroming, de overkant die vermoed wordt… Vooral de vrouw wordt daardoor hypnotisch aangetrokken, terwijl de man zijn aandacht laat afleiden door vogels of begroeiing. Wat zich in dat decor heeft afgespeeld, is tegelijk onafwendbaar en in wezen willekeurig, en als gevolg daarvan verliezen ook andere ervaringen hun causale samenhang: eerdere ontmoetingen worden weliswaar beschreven, maar zelfs die herinneringen blijven vaag en deels ongearticuleerd.
 
Het meest indrukwekkend is evenwel de manier waarop Andriessen aan die ingewikkelde ervaringen (emoties maar ook vormen van cognitie en lichamelijke prikkels) vorm heeft weten te geven. Winterlaken biedt als het ware een staalkaart van stijlen en tonen, want een sluitend betoog is fundamenteel onmogelijk. De dichter wisselt poëtische fragmenten af met proza, lyrische teksten met dramatische evocaties. Dat onderstreept niet enkel zijn veelzijdige talent, maar ook de onmogelijkheid om de werkelijkheid definitief te vatten (en te overwinnen). Daarenboven worden de gedichten ook ingebed in een breed cultureel kader, met verwijzingen naar de antieke mythologie maar evenzeer naar populaire songs. Dit is dan ook een beklemmend boek waaruit de lezer maar moeizaam losraakt, net als de personages. Dat Winterlaken de volgende maanden niet wordt opgepikt voor een of andere prijs, lijkt mij dan ook hoogst onwaarschijnlijk.  
 
Micha Andriessen: Winterlaken, De Bezige Bij, Amsterdam 2019, 75 p. ISBN 9789403143903. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri