Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2023

Maaike Neuville: Zij

door Jooris van Hulle

Laat ik maar meteen zeggen dat Zij van theatermaker, regisseur en acteur Maaike Neuville geen debuut is van dertien in een dozijn. Dat Neuville het aangedurfd heeft zich op het gladde ijs van de #MeToo-thematiek te bewegen, kan niet zomaar worden afgedaan als inspelen op wat ‘in’ is. Neuville heeft zich allerminst willen beperken tot een relaas van hoe een en ander gebeurd zou (kunnen) zijn. Overigens: of en tot op welke hoogte het verhaal over de 39-jarige toneelspeelster Ada Peeters ook echt refereert aan het leven van de schrijfster, is bijzaak (hoewel in interviews vooral naar een antwoord op deze vraag/vragen werd gepeild).  

In de manier waarop Neuville de taal naar zich toetrekt, maakt zij het verhaal van Ada tot een universeel-menselijk verhaal. Alleen al met de titel van haar roman neemt zij duidelijk afstand van wat als een egodocument gepresenteerd had kunnen worden. Zij omvat ook in een cirkelbeweging het relaas waarin Ada dan verder in de ik-vorm aan het woord wordt gelaten. Het effenaf schitterende openingshoofdstuk legt de focus op het lichamelijke:
 
‘Misschien is het dat wel dat ze doet. Zich indekken. Met olie. Ze is haar gezicht vergeten, glijdt over de beroerde lichaamsdelen, alles is één nu’
 
In het slothoofdstuk vallen beleving en schrijven samen: 
 
‘Zij is de taal die ze weer uitvindt, zij het woord, zij de dans, zij de krijger, zij de zwijger…’
 
In de dwingende herhaling van ‘zij’ convergeren de eerder in de roman aangezette verhaallijnen tot een sluitend geheel.
 
Wat dan in de ik-hoofdstukken aan bod komt, is (relatief) herkenbaar: op weg naar een voorstelling die ze gaat spelen in de stad van haar vroegere docent aan de toneelschool beweegt Ada zich in haar overpeinzingen tussen nu (de vraag die haar bezig houdt: zal ‘hij’ aanwezig zijn in de zaal) en toen, de momenten waarop zij als opgroeiend meisje geconfronteerd werd met de mannenwereld waarin macht en bezitsdrang de boventoon voeren: ‘Ik zinder van het vergeten verleden […] ik bewandel mijn grenzen en ontmoet de mannen die ze hebben geschonden.’ Er is de toneelleraar, er is de vader in het gezin waar zij als babysit kwam, er is – en dat vat zowat samen waar de thematiek rond draait – de relatie met de vaderfiguur. Nee, geen incest hier, maar een complexe verhouding waarin de dichter het gevoel is blijven dragen dat zij de vader moest zien te redden. Ietwat al te voor de hand liggend is hier de allusie op het Ifigenia-verhaal (ooit de eerste rol die Ada speelde):
 
‘Zij wilde haar vader die zij niet kende, die zij nooit gekend heeft, dat was niet de bedoeling, hij leidde legers, dat is wat hij deed, zij wilde hem beschermen, nee, redden.’
 
Dat Neuville binnen het geheel van haar roman een ingehouden stem laat opklinken, maakt van Zij zoveel meer dan een pamflet. Ter illustratie deze bedenking van Ada:
 
‘Ik weet nu wat ik al die jaren met me meedroeg zonder het te weten. Diepgeworteld wantrouwen stroomde door mijn aderen. En ik wist dat niet. Het weerhield me van het dansen. En ik zag het niet. Omdat ik al die schendingen steeds heb weggedrukt en nooit met open ogen heb ervaren. Uit schaamte. Zelftwijfel. Onwetendheid. Wat doet een mens als haar grens wordt overschreden? Ze vlucht.’
 
Hoe tekenend is dan de scène waarin de ik, op het moment dat ze in een taxi zit, in een soort ontdubbeling naast haar het meisje ziet dat ze ooit is geweest: ‘Het spijt me dat je je zoveel pijn hebt gedaan aan mannen. Het spijt me dat ik dat heb toegelaten. Het spijt me dat ik je niet beter heb beschermd.’
 
Dat Ada aan het slot van haar relaas, ‘een evenwichtsoefening tussen zelfbehoud en overgave’ nog eens nadrukkelijk haar boodschap komt te verwoorden, hoefde niet. Zo staat het er: ‘Ik zal spreken, denk ik, en hij zal mij niet helemaal geloven, maar ik doe dit niet voor hem, wel voor mij en wie weet voor alle meisjes, vrouwen met een bevlogen held […]. En als ze toch hun noodlot tegemoet lopen, zoals ik dat altijd heb gedaan, dan hoop ik dat ze hun mond opendoen, wars van schaamte en zelfverwijt. Mij heeft dat twintig jaar gekost.’ De attente lezer zal dat tegen die tijd al lang hebben doorgehad. 
 
Maaike Neuville: Zij, De Bezige Bij, Amsterdam 2023, 171 p. ISBN 9789403111520. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan