Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2023

Tomas Lieske: Niets dat hier hemelt

door Lisanne Vroomen

Met Niets dat hier hemelt heeft Tomas Lieske een waar meesterwerk geschreven. Het boek doet qua thematiek sterk denken aan zijn eerdere roman De vrolijke verrijzenis van Arago. Waar deze voorganger begint met een kind dat na een ernstig ongeluk terug in de tijd reist, eindigt Niets dat hier hemelt daar mee. Dat wil echter niet zeggen dat Lieske in herhaling valt. Hoewel hij nog steeds dezelfde thema’s exploreert – de grens tussen leven en dood, de grens tussen werkelijkheid en verbeelding en vooral de grens tussen heden en verleden – weet hij dit weer op een geheel eigen manier te doen in deze roman.  
Setting is het fictieve dorp De Veense Ecken: een afgelegen dorp waar iedereen elkaar kent en alles van buiten vreemd is. Zoals de naam van het dorp al suggereert, is het omringd door een veen. Deze setting doet denken aan het dorp Wenst uit de recente verhalenbundel Sellinger van Allard Schröder. Maar het is meer dan alleen de setting die deze twee boeken gemeen hebben: zowel bij Schröder als bij Lieske huist er iets in het veen dat niet van deze wereld is.
 
In Lieskes veendorp is er een strikte scheiding tussen de dorpelingen die van het veen houden en er de weg weten en de vreemdeling die het veen als vals en diep ziet. Eén van die dorpelingen is de twaalfjarige Benjamin Visator, de hoofdpersoon van het boek. In zijn jonge leven heeft hij al veel meegemaakt. Hij groeit op zonder moeder en als zijn vader bij een ongeluk om het leven komt, blijft hij achter met zijn dementerende oma. Op het meisje Rosa na, is er niemand van de dorpelingen die naar hem omkijkt. Zo vormt zijn leven een kleine en gesloten wereld binnen de reeds kleine en gesloten wereld van het dorp.
 
Die gesloten wereld wordt in het begin van de roman opgeschrikt door de kost van nieuwe bewoners van het jachtslot: een gezin met elf kinderen met namen als Andreas, Bartolomy en Taddeüs. Deze kinderen ontdekken in het veen een veenlijk: een ruiter op een paard. De vondst bevestigt dat in het veen niets hemelt: het veen houdt de doden juist op aarde. Zorgvuldig worden het dier en zijn berijder blootgelegd. De dode blijft een bijzondere aantrekkingskracht hebben op de jongens en ze dwingen Benjamin om het paard te beklimmen. Vanaf dat moment valt hij samen met de ruiter en verschuiven de grenzen tussen zijn wereld en die van de ruiter.
 
Is Benjamin een dorpeling die van het veen houdt? Of is hij slechts een bezoeker voor wie het veen vals en diep blijkt te zijn? Of is hij wat de broers met de apostolische namen denken dat hij is: een offer? Maar waarvoor dan? En wat gaat er nog meer geofferd worden met de komst van de nieuwkomers in het dorp?
 
Want alsof het bovenstaande nog niet genoeg is, zit er nog een verhaallijn in het boek. De dorpsbewoners worden regelmatig opgeschrikt door vrachtwagens die door het dorp rijden en ’s nachts worden ze wakker gehouden door een mysterieus licht dat uit het veen komt. Dat licht is echter niet bovenmenselijk, maar zo aards als maar zijn kan. In het veen wordt gewerkt, maar waaraan? En wat zijn de gevolgen daarvoor voor de dorpelingen?
 
Lieske heeft met Niets dat hier hemelt een spannende roman geschreven waarin er steeds nieuwe vragen ontstaan, zonder dat de oude direct beantwoord worden. Maar het boek bestaat uit zo veel meer dan spanning. Lieske schetst met verve een eigen wereld in een gesloten setting waarin alles kan. De wereld schept aan de ene kant een tijdsbeeld van de jaren dertig, maar is aan de andere kant ook een literair spel met Bijbelse intertekstualiteit en een filosofisch spel met de grens van heden en verleden, en de grens van leven en dood. Dat wordt aangevuld met een vleugje gothic novel zonder dat het een horrorverhaal wordt.
 
Tomas Lieske: Niets dat hier hemelt, Querido, Amsterdam 2023, 261 p., ISBN 9789021475943. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan