Letterkunde
BOEKEN NR. 4, APRIL 2023
Wim Tigges: Cornélie Noordwal. De vergeten romans van een Haagse schrijfster
door Erick Kila
Zoals bekend is het geheugen van het literaire
bedrijf net zo slecht als het geheugen van de mens. In een recent verleden
werden bijvoorbeeld de boeken van A. Alberts en Simon Vestdijk herdrukt en
geprezen. Wie leest ze nu nog? Een literaire reputatie gaat snel teloor. En dat
was pakweg honderd jaar geleden ook al het geval. Gelukkig bestaan er liefhebbende
speurders die af durven dalen naar de diepten van de literaire vergetelheid. Oud-universitair
docent Wim Tigges (1947) is er een voorbeeld van. Hij haalde met Cornélie Noordwal. De vergeten romans van
een Haagse schrijfster een bijzonder oeuvre onder het stof vandaan.
Een biografie in de gebruikelijke zin heeft dat niet
opgeleverd. Cornélie Noordwal (Den Haag, 1869-Parijs,
1928) is er namelijk goed in geslaagd om haar sporen uit te wissen. Ze bewaarde
haar correspondentie nauwelijks en manuscripten en drukproeven van haar vele
romans gooide ze weg. Weinig geknuffeld door de kritiek en enigszins weggezet
door de belangrijke (vooral mannelijke) literaire kopstukken van haar tijd, had
ze zich verzoend met het idee dat haar werk de tand des tijds niet lang zou
doorstaan.
Aan de jonge Willem Elsschot,
die op dat moment alleen Villa des Roses had gepubliceerd, schrijft zij
op 27 november 1913: Aan de pers heb ik nooit veel plezier beleefd, het publiek
mag mij gaarne. Dat laatste was inderdaad het geval. De romans van Noordwal
beleefden herdruk na herdruk.
Om een beeld te
geven van de schrijfster moest Wim Tigges vooral putten uit haar werk. Maar omdat
Noordwal behoorlijk wat eigenzinnigheid en authenticiteit aan de dag legt in
haar boeken leren we nu juist door haar boeken het nodige over haar
persoonlijkheid. De affiniteit die Elsschot en Noordwal met elkaars werk hadden,
zegt wel iets. Zowel in Villa des Roses als in de romans die Noordwal in
1913 al op haar naam had staan, springt immers het streven naar waarachtigheid
in het oog
In 1893 debuteert de
schrijfster met Géraldine, een roman voor oudere meisjes. De ‘oudere
meisjes’ zullen aansluitend nog twee keer bediend worden. In Kleine Trees
uit 1895 valt Noordwals talent om de taal van gewone mensen en van kinderen
raak weer te geven op. Het leidt tot intrigerende en humorvolle passages. Met
een typisch gevoel voor het komische en een kritische kijk op het standsbesef
weet Noordwal zich voortdurend te onderscheiden. In haar latere werk voor
volwassenen pakt ze moedig misstanden op het gebied van ongelijkheid tussen
‘standen’ en tussen mannen en vrouwen aan. Zo geven haar romans een beeld van
de ‘lagere’ klassen waar de romans van tijdgenoten als Louis Couperus zich vooral
in het domein van de hogere standen afspelen. In die zin heeft Noordwal het
genre van de, ook in Vlaanderen bekende, ‘Haagse roman’ op een eigen manier ingekleurd.
De Joodse afkomst van Noordwal levert ook een motief. In het Den Haag van die
dagen en natuurlijk ook in andere Noord Nederlandse en Vlaamse steden kwam een
soort alledaags antisemitisme voor. De in 1900 verschenen Haagse familieroman Ursule
Hagen is in dat verband een niet mis te verstaan statement: Cornélie
Noordwal verafschuwde de stilzwijgend ingeburgerde minachting voor Joden.
Wim Tigges behandelt dit vergeten oeuvre minutieus en met
passie. Hij citeert daarbij veelvuldig. In de beelden die dan oprijzen, valt
veel te herkennen. Het disfunctionele gezin, de strijd om gelijkwaardigheid
tussen mannen en vrouwen, het komieke van de opgeblazen deftigheid: de
stedelijke mens is in honderd jaar niet ingrijpend veranderd.
Met dit boek geeft Tigges ons
een compleet beeld van een ten onrechte vergeten oeuvre. Noordwal, die ook met
de Vlaamse dichter Pol de Mont correspondeerde en die in het laatste deel van
haar leven achtereenvolgens in Brussel en in Parijs woonde, ontsnapte in haar
werk regelmatig aan de voor de moderne lezer nogal vermoeiende kenmerken van
het naturalisme. Zij combineerde maatschappijkritiek met humor en een levendige
schrijfstijl. Een schrijfster zonder poeha en met een interessante kijk op het
gewone leven in het fin de siècle. Dit smaakt naar meer. Welke uitgever durft
het aan om een aantal Noordwal romans te herdrukken?
Wim Tigges: Cornélie Noordwal. De vergeten romans van een
Haagse schrijfster, Verloren, Hilversum 2023, 174 p. ISBN 9789464550429
deze pagina printen of opslaan