Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2024

Tezer Özlü: De kille nachten van de jeugd

door Hamide Dogan

De verteller in De kille nachten van de jeugd gaat van de ene naar de andere minnaar. Ze gaat van de ene naar de andere psychiatrische inrichting, waar ze gedwongen wordt behandeld. Ze gaat naar Parijs en reist heen en weer tussen Berlijn en Istanbul, in een zoektocht naar vrijheid, geluk en liefde. Zo lezen we op de achterflap. De kille nachten van de jeugd is de autobiografische debuutroman van Tezer Özlü (1943-1986) en wat voor een. Bij verschijnen in 1980 werd het meteen een succes en wordt nog steeds veel gelezen in Turkije.
 
De roman is in alle opzichten indrukwekkend, zowel het aangrijpende verhaal als de manier van vertellen. Een heel leven komt voorbij. We volgen de verteller vanaf haar kindertijd tot volwassen leven waarin de hoofdpersoon de hele roman door van heden naar het verleden en terug gaat zonder dat we de draad van het verhaal verliezen of erg vinden dat we even niet meer weten waar en wanneer we ons bevinden, want het emotionele landschap klopt.
 
De verteller groeit op in een seculiere, moderne omgeving, maar alles voelt verstikkend. Het gezin is verhuisd van de provincie naar de stad waarin het hoofdpersonage droomt van een grotere stad waar de vrijheid lonkt:  
 
‘Op sommige dagen maken de bussen op hun tocht van Istanbul naar Ankara een stop, dan staan ze met hun stompe motorkappen op het plein van de klokkentoren. Verlangend kijk ik naar de passagiers, die van de ene stad naar de andere gaan. Op een dag trek ik ook de wijde wereld in, gaat door me heen.’
 
De hele roman lees je over haar vrijheidsdrang en voel je de frustratie van hoe het is om op te groeien in een patriarchale omgeving. We lezen over haar jeugd met een autoritaire vader die schalt en commandeert, haar middelbare schooltijd op een nonnenschool waar zij en haar zus heen gaan, haar minnaars en haar onvermogen om te aarden in haar omgeving. Ze wordt meerdere keren opgenomen in een psychiatrische instelling waar ze elektroshocks krijgt toegediend. Ondanks de emotionele spanning van het verhaal weet Özlü nuchter en met distantie te schrijven. En met vuur. Ondanks haar omgeving is het personage van nature vrij in haar denken en met haar lichaam:
 
‘De seksuele relatie tussen Süm, mijn nichten en mij duurt totdat we onze kinderjaren achter ons laten. We regelen het nu en dan zo dat we alleen zijn. Dan trekken we onze kleren uit en kruipen boven op elkaar. Jarenlang kan ik het mollige lijf van mijn nicht niet vergeten, haar buik, en haar gezwollen, naakte schaamspleet, hoe we onze vagina’s tegen elkaar wrijven en klaarkomen.’
 
Gedurende Özlü’s volwassen leven vonden er drie staatsgrepen plaats, in 1960, in 1971 en in 1980. Özlü was politiek bewust, maar in haar roman schrijft ze niet nadrukkelijk over de politieke gebeurtenissen. Ze beschrijft op een extreem persoonlijk manier over haar leven en laat heel naturel zien wat de gevolgen van de maatschappelijke onrust in die tijd op het persoonlijke leven van individuen zijn. In haar nawoord schrijft de vertaalster Hanneke van der Heijden: ‘Tegen de achtergrond van wat er zich in die roerige tijd buiten, op straat afspeelt, gaat het Özlü in haar roman om repressie die minder van machtswisselingen afhankelijk is, om druk die binnenskamers wordt uitgeoefend – zoals ze zelf al vanaf haar vroegste jeugd voelde: de dwang van maatschappelijke normen en waarden, door instanties als familie en school voortdurend ingeprent. […] Met haar thema’s onderscheidt Özlü zich van het merendeel van haar tijdgenoten, die vooral over het politieke leven buitenshuis schreven, maar weinig over de gevolgen daarvan binnenshuis. Maar uiteindelijk zijn die twee natuurlijk onafscheidelijk. Het persoonlijke is politie, het politieke persoonlijk.’
 
Özlü’s stijl doet enigszins denken aan het werk van Annie Ernaux, die ook een tijdsbeeld weet neer te zetten door de beschrijving van het alledaagse en persoonlijke, persoonlijk en afstandelijk tegelijkertijd. De kille nachten van de jeugd is een juweeltje.
 
Tezer Özlü: De kille nachten van de jeugd, Jurgen Maas, Amsterdam, 2024, 112 p.
Vertaling van Çocukluğun soğuk geceleri door Hanneke van der Heijden. Distributie EPO


deze pagina printen of opslaan