Poëzie
BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2024
René Smeets: Weg met Neruda! Gedichten, essays en andere spielereien
door Dirk De Geest
René Smeets heeft zich de afgelopen jaren
opgeworpen tot een bloemlezer en vertaler die alles in het werk stelt om zijn
geliefde dichters en verzen bij een zo breed mogelijk publiek bekend te maken.
Zo vertaalde hij heel wat werk van Hans Magnus Enzensberger, maar in de marge
daarvan schreef hij een eigen bundel met creatieve imitaties van dat werk, en
voorts verscheen er een eigenzinnig boek, À propos Hans Magnus Enzensberger (P,
2020), met essays, beschouwingen maar ook een theaterstuk waarin diverse stemmen
aan bod komen om de veelzijdigheid van Enzensbergers oeuvre te belichten.
Dezelfde
formule wordt nu gebruikt om het werk van de Chileense Nobelprijswinnaar Pablo
Neruda (1904-1973) onder de aandacht te brengen. Smeets publiceerde, eveneens
bij uitgeverij P, zijn vertaling van de Twintig liefdesgedichten en een
wanhoopslied (1924) waarmee de twintigjarige Neruda in één klap beroemd
werd. De vertaling van Smeets is niet de eerste (onder meer ook al Ludo Abicht
publiceerde al in 1968 een eigen vertaling als uitgave van het tijdschrift Ruimten)
maar ze is zeker waardevol in het rijtje van eerdere vertalingen. Smeets’
versie is bijzonder getrouw en precies, met veel aandacht voor de realistische
details in Neruda’s verzen. Qua toon vindt de vertaler een uitstekend evenwicht
tussen de lyrische beelden en frasen enerzijds en de bewust onpoëtische
spreektaal anderzijds.
Tegelijk met die vertaling verschijnt ook een omvangrijk
boek onder de titel Weg met Neruda!. De titel wijst al op het
controversiële karakter van Neruda. Tijdens zijn leven waren er al diverse
schandaaltjes: vooral zijn affaires met allerlei vrouwen vormden een geliefde
roddelthema. Minstens even omstreden was zijn politieke opstelling, als
communist. Het is een ideologische visie, onmiskenbaar gekleurd door de
postkoloniale situatie in Latijns-Amerika, die onder meer in de invloedrijke Canto
general (1950) naar boven komt en die de waardering voor de dichter
meermaals in de weg heeft gestaan.
René Smeets brengt die elementen aan het licht en tegelijk
werpt hij een gedetailleerde blik op leven en werk van de gelauwerde dichter.
Dat doet hij echter niet in de vorm van een klassieke academische studie maar
in een soort van caleidoscopische verzameling teksten. In de eerste plaats komt
Pablo Neruda zelf aan het woord, met een aantal verzen (doorgaans niet eerder
in het Nederlands vertaald) die zowel de veelzijdigheid als de continuïteit van
zijn oeuvre laten zien. Vaak gaat het om pareltjes van poëtische kracht,
beeldrijk en niet zonder ironie. Die bloemlezing wordt aangevuld met een aantal
gedichten over Neruda, afkomstig van uiteenlopende dichters (ook uit ons
taalgebied).
De
hoofdbrok van het documentaire boek zijn echter essays van uiteenlopende aard.
Sommige teksten gaan in op het oeuvre of geven een biografisch overzicht (met
nogal wat overlappingen), andere besteden specifiek aandacht aan concrete
episodes uit het (liefdes)leven van de dichter. Smeets laat hier overtuigend
zien hoezeer hij beslagen is in de materie, en voor liefhebbers van Neruda’s
teksten valt hier veel nieuws en boeiends te rapen. Dat geldt ook voor de meer
speels opgebouwde teksten. In het titelstuk ‘Weg met Neruda!’ komt een
uitvoerig panelgesprek tot stand met een moderator en vijf mensen die het werk
van Neruda uiteenlopend behandelen: hun politieke visie verschilt, ze horen tot
verschillende generaties, en hun evaluatie van het oeuvre is sterk
verschillend. Die theatrale enscenering is weliswaar fictief maar de uitspraken
en argumenten zijn ontleend aan allerlei publicaties en getuigenissen. Het is
wat wennen voor de gemiddelde lezer, maar in feite leert hij of zij hier
bijzonder veel over de manier waarop mensen in de loop der jaren naar die
poëzie zijn gaan kijken: als taalkunstwerk, als maatschappelijke getuigenis en
historisch engagement, als versluierende autobiografie.
Dit is een boek dat, gezien zijn detaillistische aard,
wellicht enkel liefhebbers van Neruda’s werk zal aanspreken. Die lezers vinden
hier echter een uitmuntende, instructieve maar bij momenten ook geestige gids.
En na de lectuur kunnen zij zich tenslotte wagen aan het cryptogram dat al die
verworven inzichten op een ludieke manier test.
René Smeets: Weg met Neruda!
Gedichten, essays en andere spielereien, P, Leuven 2024, 248 p. ISBN 9789464757361
deze pagina printen of opslaan