Poëzie
BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2024
Tom Ingelbrecht, Hans Lamers en Raf van Rooy (red.): Hellas hier! Oudgriekse poëzie uit de Lage Landen, van Erasmus tot Paul Claes
door Dirk De Geest
Dat het Oudgrieks geen dode taal is, vormt de
centrale achterliggende stelling van deze bloemlezing. Uiteraard zijn heel wat
(zij het steeds minder) lezers vertrouwd met het rijke literaire erfgoed uit de
Oudheid, die ons van de Grieken en de Romeinen is overgeleverd. Het zijn
klassieke teksten die niet alleen via tal van vertalingen blijven voortbestaan
maar die ook als zodanig het model blijven voor heel wat dichters-filologen,
vanaf het Humanisme tot vandaag. In dit opzicht is vooral de Neolatijnse poëzie
bekend. Dat heel wat auteurs zich hebben gericht op het actueel houden van het
Oudgrieks is minder bekend, maar Hellas hier! wil daarin verandering
brengen. De samenstellers hebben een keuze gemaakt uit gedichten in het
Oudgrieks van de zestiende eeuw tot vandaag, geschreven in de Lage Landen. 31
gedichten werden daartoe geselecteerd, van de grote humanist Erasmus tot de
laatste homo universalis in ons taalgebied, vertaler-dichter Paul Claes. Ze
zijn deskundig en toegankelijk omgezet in het Nederlands door Tom Ingelbrecht,
die zich al geruime tijd inzet voor de promotie van de klassieke literatuur bij
een breed publiek.
Een inleidend essay schetst de lotgevallen van de Griekse poëzie (en de
Griekse taal) in het humanistische Europa. De Griekse cultuur en wetenschap
verwierven niet alleen hun bevoorrechte plaats naast de Romeinse overlevering,
die belangstelling leidde er ook toe dat schrijvers de Griekse klassikken
gingen imiteren, om didactische redenen maar ook in de hoop ze te kunnen evenaren
met teksten die eveneens tot het culturele patrimonium zouden gaan behoren. In
die zin is het geen toeval dat deze bloemlezing opent met een kort troostend
vers van Erasmus. Hij gebruikt de Griekse taal en versschema’s om een overleden
vriend te eren en te herdenken in een grafschrift. Op die manier schrijft hij
een poëzie die eigentijds is, geworteld in de actualiteit en het eigen
historische besef, maar die tegelijk qua vorm en qua beeldgebruik aansluit bij
de prestigieuze voorbeelden uit een ver verleden. Dat is meteen het recept voor
de talrijke verzen van humanisten, waaruit hier een keuze is gemaakt. Vaak gaat
het gelegenheidsgedichten, opgedragen aan een vriend, collega of gezagvoerder.
Het zijn verzen die tevens het bewustzijn van een eigen intellectuele
gemeenschap moeten versterken. Daarnaast zijn er lofliederen op Holland (van de
hand van Scaliger en Heinsius) en Antwerpen (een vers van Georg Schrögel), maar
evenzeer een luchtig vers van Heinsius die zich beklaagt over de luizen en
muggen tijdens een overnachting in Zwijndrecht.
Na die humanistische opbloei
blijft het blijkbaar lang stil, want de bloemlezing verspringt dan naar de
afgelopen eeuw, met enkel nog verzen van Andeas dèr Mouw, Bernard van Groningen
(hoogleraar Grieks in Leiden) en Paul Claes. Hun verzen laten vooral de grote
vertrouwdheid zien van de finesses van het klassieke erfgoed. Het zijn opnieuw
hoogstandjes van taal, maar tegelijk gaat het toch om marginale dichtoefeningen
in de context van hun oeuvre. De gedachte van een intellectuele gemeenschap die
zich van het Oudgrieks bedient als volwaardige literaire taal is onmiskenbaar
een illusie vandaag. Voor het Latijn geldt dat veel minder, aangezien die taal
wereldwijd nog steeds gebruikt wordt voor literaire uitwisseling.
Hellas hier!
is een boeiende verzameling teksten, die goed laat zien hoe de klassieke
Oudheid lang is blijven voortleven in het Westen en een eigen canon van teksten
en genres heeft voortgebracht en in stand gehouden. De aantekeningen en de
vertalingen zijn bijzonder instructief, en zelfs lezers die de oorspronkelijke
versies niet kunnen lezen zullen aan dit boek veel hebben. Toch is dit vooral
een boek dat zich richt tot een nichepubliek met een historische
belangstelling, met aandacht voor klassieke dichtvormen en een interesse voor
mythologische beelden. Ik kan mij voorstellen dat sommige teksten ook voor het
onderwijs nuttig zullen zijn. Hoe dan ook hebben wij nu ook voor ons taalgebied
een bloemlezing met verrassend materiaal.
Tom Ingelbrecht, Hans Lamers en Raf van Rooy (red.): Hellas
hier! Oudgriekse poëzie uit de Lage Landen, van Erasmus tot Paul Claes, P,
Leuven 2024, 143 p. ISBN 9789464757460
deze pagina printen of opslaan