Voor haar roman Op de veranda keert Elleke Boehmer terug
naar het Zuid-Afrika van de jaren ’70. We volgen het verhaal van de opgroeiende
Ella, van haar zevende levensjaar tot ongeveer haar zeventien. Voor Ella lijkt
het leven allerminst makkelijk. Haar vader is vastgelopen in zijn verleden,
toen hij als marinier op Nederlandse schepen dienst nam tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Hij blijft kampen met het gevoel dat hij na de oorlog opzij is
geschoven en nergens op erkentelijkheid en dank heeft mogen rekenen. In Durban,
later in Braemar, een klein ingeslapen en stoffig stadje niet zo ver daarvan
verwijderd, blijft hij zijn obsessies met zijn oorlogsverleden uitschreeuwen.
Soms als hij alleen op de veranda zit, soms als hij een gewezen
collega-marinier hem een gewillig luisterend oor verleent. Ella luistert hem af
en komt er langzamerhand achter waar het misgelopen is met haar vader. Hij
heeft ook op persoonlijk vlak verder moeten afrekenen met zijn verleden: zijn
eerste vrouw Ella, naar wie hij later zijn dochter heeft vernoemd, is
gestorven. Hij hertrouwt met haar zus maar het portret van zijn eerste vrouw is
dominant aanwezig in het huis waar de jonge Ella opgroeit. Mede door het feit dat
haar moeder nooit is kunnen loskomen van de idee dat zij ‘maar’ de vervangster
is van haar overleden zus, loopt het volledig mis in het gezin. Ella’s moeder
heeft maar één droom: terugkeren naar haar geboorteland Nederland.
De spanning tussen beide werelden wordt door Elleke
Boehmer nauwgezet in kaart gebracht, zeker waar het de ideeën, betreft die de
vader van Ella aanhangt. Hij gelooft rotsvast in een blank Zuid-Afrika
waar geen plaats is voor de zwarten, of het is die van onderworpen dienaars:
‘In dit land is het niet de bedoeling dat zwarten ambities
hebben. Dat is de kracht van Zuid-Afrika. Het is aan de blanken om hogerop te
komen. Zwarten kunnen niet hogerop komen, daar hebben ze het mentale vermogen
niet voor.’
Gaandeweg leert Ella zien hoe fout die opvatting is en blijft. Ze durft het aan
zich te verzetten tegen haar vader: haar eerste verliefdheid is gericht op de
zwarte tuinjongen die later in het verzet terechtkomt. Uiteindelijk zal ze zich
pas na de dood van haar vader echt bevrijd voelen.
Een aantal gegevens in Op de veranda laat vermoeden dat Elleke
Boehmer, die zelf geboren werd in Durban, dicht bij haar persoonlijk
leven is gebleven bij het schrijven van haar roman: de naam Ella kan direct
gelinkt worden aan Elleke, de vaderfiguur heet Gerhardus B. (alleen de
afgekorte naam komt voor), wat uiteraard kan verwijzen naar Boehmer. Los
daarvan moet gezegd dat Op de
veranda niet uitgroeit tot een roman die je gelezen moet hebben om te
begrijpen welke weg een land als Zuid-Afrika heeft afgelegd. Ergens blijft de
roman op twee gedachten hinken: het vader-dochterconflict enerzijds en
anderzijds de visie op het Zuid-Afrika van de jaren zeventig, toen langzaam
maar zeker het verzet van de onderdrukte zwarte gemeenschap vorm en inhoud
kreeg.
Amsterdam : Cossee,
2015, 312 p. 312 p. Vert. van : The shouting in the
dark door Joost Poort. ISBN 9789059366213
deze pagina printen of opslaan